Trong suốt ba thập niên cuối thế kỷ XX, Nhật Bản là một trong những cường quốc quyền lực mềm mạnh nhất thế giới. Sự tinh tế của văn hóa, sự kỷ luật của xã hội, chất lượng sản phẩm và thái độ đối với lao động khiến Nhật Bản được yêu mến từ Đông Nam Á đến châu Âu. Nhiều quốc gia coi Nhật như một hình mẫu phát triển, còn thế hệ trẻ trong khu vực Đông Á tiếp nhận văn hoá Nhật như một phần tự nhiên của đời sống tinh thần. Không phải ngẫu nhiên mà thời kỳ đó, sức hút Nhật mạnh đến mức có thể bù đắp cho sự hạn chế trong ngoại giao quân sự và sự rụt rè trong chính trị quốc tế.
Nhưng bước sang thập niên 2020, quyền lực mềm của Nhật Bản không còn là điều hiển nhiên. Sự suy giảm không đến từ việc các quốc gia khác trỗi dậy, mà bắt nguồn từ nội tại xã hội Nhật. Một nghịch lý đang dần hình thành: chính môi trường xã hội từng làm nên sức hấp dẫn của Nhật lại trở thành yếu tố bào mòn hình ảnh của nước này.
Trong không gian số, nơi hình ảnh quốc gia được hình thành nhanh và mạnh hơn bao giờ hết, Nhật Bản xuất hiện với hai gương mặt. Một mặt là sự chỉn chu, chất lượng, tinh tế—những giá trị vốn gắn liền với thương hiệu quốc gia. Nhưng mặt khác là sự gia tăng của diễn ngôn bài ngoại, định kiến sắc tộc và thái độ căng thẳng với người nước ngoài, đặc biệt trong quan hệ với Trung Quốc và các cộng đồng lao động đến từ Đông Nam Á. Các nền tảng SNS, thay vì là nơi tăng cường hiểu biết, nhiều lúc trở thành chiếc gương phản chiếu những nỗi bất an và sự co cụm của xã hội Nhật Bản trong thời hiện đại.
Điều đáng nói là phần lớn những người từng yêu mến Nhật Bản không phải vì công nghệ hay sức mạnh kinh tế, mà vì cách Nhật đối xử với thế giới: nhẹ nhàng, tinh tế, đúng mực. Khi hình ảnh đó bị xói mòn, sức mạnh mềm giảm đi nhanh hơn bất kỳ ai dự đoán. Ngay cả những cộng đồng từng đứng về phía Nhật—như Việt Nam, Philippines hay Thái Lan—giờ đây dần xuất hiện các cảm xúc trái chiều. Sự thân thiện truyền thống đang bị thay thế bằng sự dè dặt, thậm chí thất vọng, khi trải nghiệm thực tế của họ ở Nhật không còn khớp với hình ảnh “Nhật Bản lý tưởng” trong ký ức.
Sự suy giảm quyền lực mềm không chỉ là chuyện hình ảnh, mà là vấn đề chiến lược lâu dài. Một quốc gia đang già hóa, thu hẹp dân số và thiếu lao động như Nhật Bản cần nhiều hơn nữa sự tin tưởng của thế giới, đặc biệt từ các quốc gia trẻ và năng động trong khu vực. Nhưng thay vì mở cửa xã hội và tạo cảm giác chào đón, Nhật Bản đang khiến mình trở nên khó tiếp cận hơn. Khi một quốc gia mất dần khả năng thu hút con người, thu hút thiện cảm và thu hút sự hợp tác, thì dù có công nghệ tiên tiến đến đâu, vị thế quốc tế vẫn sẽ suy giảm.
Câu hỏi lớn ở đây là liệu Nhật Bản có nhận thức được rằng sự suy giảm quyền lực mềm không phải là một hiện tượng nhất thời, mà là hệ quả của những chuyển động sâu hơn trong xã hội? Một quốc gia có thể tăng ngân sách quốc phòng, cải cách quân sự hay thiết lập thêm liên minh. Nhưng không thể ra lệnh bằng chính sách để người khác yêu mến mình. Sức mạnh mềm không thể được xây dựng qua mệnh lệnh hành chính, mà chỉ có thể khôi phục bằng thái độ cởi mở, bằng khả năng tự soi chiếu và bằng nỗ lực làm mới chính mình.
Nếu Nhật Bản muốn duy trì ảnh hưởng trong thế kỷ XXI, họ cần nhiều hơn những khẩu hiệu đối ngoại; họ cần một sự chuyển động bên trong xã hội. Bởi quyền lực mềm không phải là thứ đến từ anime, công nghệ hay du lịch, mà đến từ cảm giác rằng Nhật Bản là một quốc gia biết tôn trọng, biết lắng nghe và biết học hỏi từ thế giới xung quanh. Chỉ khi tái tạo lại cảm giác đó, Nhật Bản mới có thể khôi phục vị thế của mình như một trong những quốc gia được yêu mến nhất trong thời đại toàn cầu.
Nhưng bước sang thập niên 2020, quyền lực mềm của Nhật Bản không còn là điều hiển nhiên. Sự suy giảm không đến từ việc các quốc gia khác trỗi dậy, mà bắt nguồn từ nội tại xã hội Nhật. Một nghịch lý đang dần hình thành: chính môi trường xã hội từng làm nên sức hấp dẫn của Nhật lại trở thành yếu tố bào mòn hình ảnh của nước này.
Trong không gian số, nơi hình ảnh quốc gia được hình thành nhanh và mạnh hơn bao giờ hết, Nhật Bản xuất hiện với hai gương mặt. Một mặt là sự chỉn chu, chất lượng, tinh tế—những giá trị vốn gắn liền với thương hiệu quốc gia. Nhưng mặt khác là sự gia tăng của diễn ngôn bài ngoại, định kiến sắc tộc và thái độ căng thẳng với người nước ngoài, đặc biệt trong quan hệ với Trung Quốc và các cộng đồng lao động đến từ Đông Nam Á. Các nền tảng SNS, thay vì là nơi tăng cường hiểu biết, nhiều lúc trở thành chiếc gương phản chiếu những nỗi bất an và sự co cụm của xã hội Nhật Bản trong thời hiện đại.
Điều đáng nói là phần lớn những người từng yêu mến Nhật Bản không phải vì công nghệ hay sức mạnh kinh tế, mà vì cách Nhật đối xử với thế giới: nhẹ nhàng, tinh tế, đúng mực. Khi hình ảnh đó bị xói mòn, sức mạnh mềm giảm đi nhanh hơn bất kỳ ai dự đoán. Ngay cả những cộng đồng từng đứng về phía Nhật—như Việt Nam, Philippines hay Thái Lan—giờ đây dần xuất hiện các cảm xúc trái chiều. Sự thân thiện truyền thống đang bị thay thế bằng sự dè dặt, thậm chí thất vọng, khi trải nghiệm thực tế của họ ở Nhật không còn khớp với hình ảnh “Nhật Bản lý tưởng” trong ký ức.
Sự suy giảm quyền lực mềm không chỉ là chuyện hình ảnh, mà là vấn đề chiến lược lâu dài. Một quốc gia đang già hóa, thu hẹp dân số và thiếu lao động như Nhật Bản cần nhiều hơn nữa sự tin tưởng của thế giới, đặc biệt từ các quốc gia trẻ và năng động trong khu vực. Nhưng thay vì mở cửa xã hội và tạo cảm giác chào đón, Nhật Bản đang khiến mình trở nên khó tiếp cận hơn. Khi một quốc gia mất dần khả năng thu hút con người, thu hút thiện cảm và thu hút sự hợp tác, thì dù có công nghệ tiên tiến đến đâu, vị thế quốc tế vẫn sẽ suy giảm.
Câu hỏi lớn ở đây là liệu Nhật Bản có nhận thức được rằng sự suy giảm quyền lực mềm không phải là một hiện tượng nhất thời, mà là hệ quả của những chuyển động sâu hơn trong xã hội? Một quốc gia có thể tăng ngân sách quốc phòng, cải cách quân sự hay thiết lập thêm liên minh. Nhưng không thể ra lệnh bằng chính sách để người khác yêu mến mình. Sức mạnh mềm không thể được xây dựng qua mệnh lệnh hành chính, mà chỉ có thể khôi phục bằng thái độ cởi mở, bằng khả năng tự soi chiếu và bằng nỗ lực làm mới chính mình.
Nếu Nhật Bản muốn duy trì ảnh hưởng trong thế kỷ XXI, họ cần nhiều hơn những khẩu hiệu đối ngoại; họ cần một sự chuyển động bên trong xã hội. Bởi quyền lực mềm không phải là thứ đến từ anime, công nghệ hay du lịch, mà đến từ cảm giác rằng Nhật Bản là một quốc gia biết tôn trọng, biết lắng nghe và biết học hỏi từ thế giới xung quanh. Chỉ khi tái tạo lại cảm giác đó, Nhật Bản mới có thể khôi phục vị thế của mình như một trong những quốc gia được yêu mến nhất trong thời đại toàn cầu.
