Giáo dục Đại học Tohoku tăng học phí cho du học sinh lên 1,7 lần: Nhật Bản bước vào giai đoạn “phân tầng hoá” giáo dục quốc tế?

kamikaze · Lúc 09:50:38

Việc Đại học Tohoku (Tohoku University) – một trong những đại học hàng đầu Nhật Bản – quyết định tăng học phí du học sinh lên 1,7 lần (từ 535.800 yen/năm lên 900.000 yen/năm) từ năm 2029 đang gây chú ý lớn.
Không chỉ vì mức tăng mạnh, mà vì đây là trường quốc lập đầu tiên chính thức “tách học phí” giữa du học sinh và sinh viên Nhật Bản.

Nhiều chuyên gia cho rằng đây có thể là “phát súng mở màn” cho một làn sóng tăng học phí du học sinh trên toàn hệ thống đại học quốc lập của Nhật.

1. Bối cảnh: vì sao Nhật Bản thay đổi chính sách?

Trong nhiều thập kỷ, Nhật Bản thực thi chính sách “học phí ngang nhau” giữa sinh viên trong nước và du học sinh. Điều này xuất phát từ tư duy:

Thu hút nguồn nhân lực quốc tế
Tăng vị thế khoa học – công nghệ
Tạo môi trường đại học đa dạng
Xoá bỏ rào cản tài chính đối với sinh viên nước ngoài

Tuy nhiên, từ năm 2023, Bộ Giáo dục Nhật Bản đã sửa đổi quy định, cho phép:

“Các trường quốc lập có thể tự đặt học phí riêng cho du học sinh nếu có lý do hợp lý liên quan đến môi trường hỗ trợ, chi phí vận hành hoặc chương trình đào tạo.”

Ngay khi quy định này được thông qua, nhiều trường đã bắt đầu xem xét tăng học phí. Việc Tohoku University đi đầu cho thấy các trường quốc lập đang thực sự gặp khó khăn về tài chính:

Chi phí vận hành, lương giảng viên tăng
Nhu cầu hỗ trợ du học sinh (nhà ở, tư vấn, ngôn ngữ) mở rộng
Ngân sách quốc gia dành cho đại học quốc lập giảm liên tục trong 20 năm qua

Nói cách khác, các trường buộc phải tìm nguồn thu mới, và học phí du học sinh trở thành “lựa chọn khả thi nhất”.

2. Vì sao mức tăng lên tới 1,7 lần?

Tohoku University dự kiến tăng học phí từ:

535.800 yen → 900.000 yen/năm (tăng 1,7 lần)

Trong khi đó sinh viên Nhật vẫn giữ nguyên mức hiện tại.

Điểm đáng chú ý:

Các du học sinh đã nhập học trước niên khoá 2028 vẫn giữ mức cũ
Chương trình tiến sĩ – đặc biệt trong các lĩnh vực nghiên cứu – không thay đổi học phí

Điều này cho thấy trường cố gắng giữ chân nhân lực nghiên cứu trình độ cao, nhưng lại muốn tăng thu từ nhóm du học sinh bậc đại học và thạc sĩ, vốn đông hơn và ít liên quan tới nghiên cứu chuyên sâu.

3. “Học phí cao hơn vì tốn chi phí hỗ trợ” – lý do có hợp lý?

Bộ Giáo dục và một số trường đại học đưa ra lập luận rằng:

Du học sinh cần hỗ trợ tiếng Nhật
Cần hỗ trợ đời sống (nhà ở, tư vấn, hướng dẫn pháp lý)
Có chi phí quản lý riêng liên quan đến visa và hồ sơ thị thực

Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra:

Liệu các khoản hỗ trợ này có thực sự chiếm chi phí lớn đến mức phải tăng 70% học phí?

Thực tế cho thấy nhiều du học sinh:

Tự trang trải phần lớn sinh hoạt phí
Không sử dụng hỗ trợ phúc lợi của trường
Không được hưởng đủ chương trình học bổng như sinh viên Nhật
Là lực lượng lao động bán thời gian giúp giải quyết thiếu nhân lực tại địa phương

Do đó, lý do “chi phí hỗ trợ cao” chỉ là một phần của bức tranh, còn một phần quan trọng khác là:

Hệ thống đại học quốc lập đang rơi vào khủng hoảng ngân sách cấu trúc kéo dài.

4. Tác động đối với du học sinh quốc tế

1) Tăng chi phí học tập đáng kể

Học phí mới 900.000 yen/năm, cộng thêm:

Tiền nhà (60–90 nghìn yen/tháng)
Bảo hiểm, điện, ga, internet
Chi phí ăn uống

Tổng chi phí học tập + sinh hoạt của du học sinh ở Nhật sẽ rơi vào khoảng:

1,9 – 2,4 triệu yen/năm (khoảng 300–380 triệu đồng Việt Nam)

Đối với nhiều gia đình Đông Nam Á, đây là mức chi phí không dễ chịu.

2) Nguy cơ giảm lượng du học sinh “trung lưu”

Du học sinh quốc tế của Nhật chủ yếu đến từ:

Việt Nam
Trung Quốc
Indonesia
Nepal
Myanmar

Trong đó, lực lượng đến từ tầng lớp trung lưu – chiếm đa số – sẽ bị ảnh hưởng mạnh nhất.

Những sinh viên ưu tú có tài chính khá hơn sẽ chọn:

Canada
Úc
Đức
Hà Lan
Hàn Quốc

Những nước này có:

Học phí minh bạch
Chính sách hỗ trợ rõ ràng
Cơ hội việc làm sau tốt nghiệp nhiều hơn

3) Nhật Bản mất lợi thế cạnh tranh trong giáo dục quốc tế

Trong bối cảnh các nước châu Á đang đẩy mạnh thu hút nhân tài (Singapore, Hàn Quốc, Malaysia), chính sách tăng học phí có thể khiến Nhật Bản:

Thu hút ít sinh viên giỏi hơn
Giảm tính đa dạng trong môi trường nghiên cứu
Giảm “sức mạnh mềm” của giáo dục Nhật Bản

Việc các trường quốc lập khác có thể làm theo Tohoku càng khiến xu hướng này trầm trọng hơn.

5. Góc nhìn chính sách: Nhật Bản có đang “tái phân tầng” du học sinh?

Nếu ghép sự kiện này với một số chính sách mới thời gian gần đây:

Dự kiến tăng phí visa: 6.000 yen → tối đa 100.000 yen
Phí xét duyệt vĩnh trú: 10.000 yen → tối đa 300.000 yen
Quản lý lao động nước ngoài chặt chẽ hơn
Kiểm soát người nhập cư theo hướng “chọn lọc chất lượng cao”

Ta thấy một mô hình rất rõ:

Nhật Bản đang chuyển từ “mở cửa du học số lượng lớn” sang “chọn lọc theo tài chính – chất lượng – khả năng đóng góp”.

Đây không hẳn là “bài ngoại”, mà là một cách sắp xếp ưu tiên trong bối cảnh:

Dân số giảm nhanh
Gánh nặng ngân sách tăng
Nhu cầu nhân lực kỹ thuật cao lớn hơn nhân lực phổ thông
Năng lực cạnh tranh đại học bị tụt hạng kéo dài

Tuy nhiên, nếu thực hiện thiếu tính toán, chính sách “phân tầng hóa du học sinh” có thể:

Làm giảm lượng nhân lực quốc tế
Tạo hình ảnh “không thân thiện” với người nước ngoài
Làm suy yếu hệ sinh thái nghiên cứu – giáo dục vốn đang thiếu cạnh tranh

6. Kết luận: Nhật Bản đang đứng trước ngã rẽ lớn

Việc Tohoku University tăng học phí du học sinh không chỉ đơn giản là câu chuyện tài chính của một trường đại học.
Nó phản ánh 3 vấn đề căn bản:

Khủng hoảng ngân sách dài hạn của đại học quốc lập
Chính sách du học – nhập cư Nhật Bản đang dịch chuyển sang mô hình “chọn lọc và phân tầng”
Nguy cơ Nhật Bản mất lợi thế trong cuộc cạnh tranh toàn cầu về nhân lực trẻ

Nhật Bản muốn thu hút nhân tài chất lượng cao, nhưng đồng thời lại tăng rào cản tài chính – điều này tạo nên một nghịch lý. Tăng học phí có thể là cần thiết để duy trì chất lượng giáo dục, nhưng nếu không đi kèm: