Sự kiện Mỹ công bố Chiến lược An ninh Quốc gia (NSS 2025) với hàng loạt điều chỉnh quan trọng đánh dấu bước ngoặt lớn trong cán cân quyền lực toàn cầu. Không còn hình ảnh nước Mỹ “ôm trọn thế giới”, văn kiện mới cho thấy Washington ưu tiên bảo vệ Tây Bán cầu, tăng sức ép với Mỹ Latin, đồng thời chuyển sang mô hình hiện diện linh hoạt hơn ở châu Âu và châu Á.

Đó không chỉ là thay đổi kỹ thuật chính sách, mà là tín hiệu của thời kỳ “Mỹ thay đổi chiến lược”, khi Mỹ giới hạn vai trò của mình trên toàn thế giới để tập trung vào lợi ích trực tiếp của quốc gia.

Nhật Bản – đồng minh thân cận nhất của Mỹ ở châu Á – vì vậy phải đối diện một câu hỏi chiến lược căn bản:
Nếu chiếc ô an ninh Mỹ co lại, Nhật sẽ phải trở thành quốc gia như thế nào?

Dưới đây là ba lớp phân tích: (1) nội dung thay đổi của Mỹ, (2) những cái dễ và khó của Nhật trong bối cảnh mới, và (3) các bước đi Nhật nên thực hiện để không rơi vào thế bị động.


1. Mỹ thay đổi chiến lược: tinh gọn, thực dụng và ưu tiên nội địa​


Chiến lược an ninh mới của Mỹ có ba điểm then chốt:

(1) Giảm vai trò "cảnh sát toàn cầu"​

Mỹ sẽ không còn can thiệp mạnh tay vào mọi điểm nóng.
Ưu tiên chuyển về Tây Bán cầu, bảo vệ biên giới, chống tội phạm xuyên quốc gia và cạnh tranh ảnh hưởng tại Mỹ Latin.


(2) Tại Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương: ưu tiên kinh tế – liên minh, giảm sự hiện diện quân sự​


Mỹ vẫn coi khu vực này quan trọng, nhưng cách tiếp cận thay đổi:
→ Dựa nhiều hơn vào đồng minh (Nhật, Hàn, Úc, Philippines).
→ Tăng cạnh tranh công nghệ, chuỗi cung ứng.
→ Giảm đối đầu quân sự quy mô lớn trừ khi thực sự cần thiết.


(3) Thực dụng với Trung Quốc​

Không nhảy vào đối đầu toàn diện.
Cạnh tranh nhưng kiểm soát rủi ro.
Đây là tín hiệu khiến các đồng minh phải tự cân nhắc lại phương án phòng thủ của mình.

→ Nói cách khác: Mỹ vẫn quan trọng, nhưng không còn là “người gánh vác mọi thứ”. Kỷ nguyên tự lực phần nào đã bắt đầu.


2. Những cái dễ và khó của Nhật trong bối cảnh mới​

Cái dễ: Nhật Bản có sẵn nền tảng để “tự nâng cấp” chiến lược​

  1. Kinh tế – công nghệ mạnh: Nhật vẫn là nền kinh tế lớn thứ 4, có năng lực chip, robot, vật liệu.
  2. Liên minh và uy tín quốc tế: Nhật có mạng lưới ngoại giao mạnh trong G7, ASEAN, Ấn Độ.
  3. Vị trí địa chiến lược ổn định: Nhật được bao bọc bởi biển – thuận lợi phòng thủ.
  4. Cộng đồng quốc tế tin tưởng Nhật hơn Trung Quốc trong nhiều vấn đề an ninh – thương mại.

Cái khó: Nhật đang bị ràng buộc bởi các yếu tố nội tại​


(1) Hiến pháp hòa bình hạn chế khả năng phản ứng​

Dù đã giải thích lại Điều 9, Nhật vẫn không thể vươn ra như một cường quốc quân sự độc lập.


(2) Xã hội già hóa – thiếu nhân lực​

Ngay cả khi muốn tăng quân số, Nhật không đủ người trẻ.
Kinh tế cũng không thể tăng tốc nếu thiếu lao động và đổi mới.


(3) Phụ thuộc quá sâu vào Mỹ​

Từ công nghệ quốc phòng, thông tin tình báo, đến hệ thống phòng thủ tên lửa — Nhật vẫn dựa vào Mỹ.
Nếu Mỹ thay đổi ưu tiên, Nhật bị tác động ngay lập tức.


(4) Tâm lý xã hội ngại thay đổi, ngại rủi ro​

Chuyển đổi chiến lược đòi hỏi sự đồng thuận xã hội — nhưng Nhật vốn là nền văn hóa chính trị “cẩn trọng quá mức”.

→ Đây là nghịch lý: Nhật có năng lực để độc lập hơn, nhưng cấu trúc xã hội và chính trị lại kìm hãm sự dịch chuyển.​


3. Nhật Bản nên làm gì? — Ba hướng đi chiến lược​


Hướng 1: Tăng “tự chủ chiến lược” nhưng không tách khỏi Mỹ​


Không phải thay thế Mỹ, mà giảm điểm yếu nếu Mỹ giảm cam kết:
  • Tăng năng lực phòng thủ tên lửa & tác chiến mạng.
  • Phát triển vũ khí công nghệ cao độc lập (hypersonic, vệ tinh, AI quốc phòng).
  • Đẩy mạnh hợp tác quốc phòng với Ấn Độ, Úc, Hàn Quốc, Philippines.
Mục tiêu: Nhật có thể cầm cự khi Mỹ tạm vắng mặt.

Hướng 2: Xây dựng “ngoại giao cân bằng Đông Á”​

Nếu Mỹ thực dụng hơn, Nhật cũng phải thực dụng:
  • Ổn định quan hệ với Trung Quốc để tránh va chạm không cần thiết.
  • Tăng chiều sâu hợp tác với ASEAN, nhất là Việt Nam – Indonesia.
  • Tham gia các hiệp định kinh tế mới để giữ vai trò trung tâm.

Nhật phải học bài học của Singapore và Hàn Quốc:
Không chống ai – không dựa một phía – linh hoạt theo lợi ích quốc gia.


Hướng 3: Tái cấu trúc xã hội để Nhật “hấp dẫn hơn”​

Đây là mấu chốt dài hạn, nhưng khó nhất.
  1. Cải cách nhập cư thông minh
    Không mở cửa ồ ạt, nhưng chọn lọc lao động chất lượng cao, tạo lộ trình định cư rõ ràng.
  2. Hạ tầng xã hội phù hợp thời đại số
    Chính phủ điện tử, cải cách giáo dục, môi trường làm việc linh hoạt để thu hút nhân lực.
  3. Giảm tâm lý bài ngoại
    Vì một quốc gia già hóa không thể sống nếu chỉ dựa vào người Nhật.
Nếu Nhật không hấp dẫn người tài, Nhật sẽ không thể cạnh tranh.

4. Kết luận: “Hậu Mỹ toàn năng” là bài kiểm tra lớn nhất của Nhật sau 1945​

Mỹ đang bước vào giai đoạn điều chỉnh chiến lược lớn nhất trong 30 năm.
Điều này không khiến Nhật yếu đi ngay lập tức, nhưng đặt ra một câu hỏi lịch sử:

Nhật muốn là đồng minh phụ thuộc hay là một cường quốc tự chủ trong trật tự mới?
Tương lai của Nhật phụ thuộc vào khả năng:
  • Tự vệ không hoàn toàn dựa vào Mỹ
  • Ngoại giao cân bằng
  • Mở cửa xã hội
  • Cải cách nội tại để tạo ra sức sống mới
Nếu làm được, Nhật có thể bước vào kỷ nguyên “tự chủ chiến lược”.
Nếu không, Nhật sẽ bị cuốn vào quỹ đạo giảm vai trò khi Mỹ thay đổi ưu tiên.