Trong gói chính sách can thiệp vật giá của Nhật Bản, chính phủ Takaichi đã đưa “phiếu gạo” (おこめ券) vào danh sách các biện pháp được khuyến nghị cho chính quyền địa phương. Tuy nhiên, điều gây chú ý là nhiều địa phương tại Nhật Bản đã công khai từ chối phát phiếu gạo, thậm chí coi đó như một hình thức “tẩy chay chính sách”.
Các thành phố và quận như Katano, Minoh (Osaka), Nara, Fukuoka, Kitakyushu, Edogawa, Toshima… đều tuyên bố không sử dụng phiếu gạo, dù đây là biện pháp do chính phủ trung ương khuyến khích. Điều này cho thấy vấn đề không nằm ở “thiếu ngân sách”, mà nằm ở bản chất của chính sách.
Về danh nghĩa, đây là chính sách chống vật giá nhằm hỗ trợ đời sống người dân Nhật Bản trong bối cảnh giá thực phẩm tăng cao. Chính phủ mở rộng khoản trợ cấp đặc biệt cho địa phương, cho phép các địa phương tự do lựa chọn cách hỗ trợ: phát tiền mặt, phiếu mua hàng, hay giảm các khoản phí dịch vụ công. Phiếu gạo chỉ là một trong nhiều lựa chọn.
Nhưng chính phiếu gạo lại bộc lộ nhiều điểm bất hợp lý.
Vấn đề lớn nhất là chi phí trung gian quá cao. Với phiếu gạo thông thường, người dân bỏ ra 500 yên nhưng chỉ mua được 440 yên tiền gạo. Phần chênh lệch 12% được coi là chi phí phát hành và lưu thông, chảy trực tiếp vào các tổ chức phát hành liên quan đến ngành nông nghiệp. Ngay cả khi bị chỉ trích và “giảm phí” cho gói chính sách lần này, tỷ lệ chi phí vẫn còn trên 7% — một con số khó chấp nhận khi sử dụng tiền thuế của người dân Nhật Bản.
So sánh rất đơn giản: tại Nhật Bản, các loại phiếu mua sắm của bách hóa hay siêu thị thường được bán đúng mệnh giá, vì bản thân phiếu đã mang tính kích cầu. Việc thu phí cao với phiếu gạo khiến nhiều chính quyền địa phương đặt câu hỏi: đây là hỗ trợ người dân, hay là cách đảm bảo lợi ích cho một số tổ chức nhất định?
Chưa dừng lại ở đó, thời hạn sử dụng của phiếu gạo càng làm dấy lên nghi ngờ. Phiếu gạo trong gói chính sách này chỉ có hiệu lực đến tháng 9/2026, tức là ngay trước thời điểm gạo mới của Nhật Bản bắt đầu được đưa ra thị trường. Nếu mục tiêu là hỗ trợ chi tiêu gia đình, việc đặt hạn sử dụng ngắn như vậy là không cần thiết. Nhưng nếu mục tiêu là kích cầu trước thời điểm nhạy cảm để tránh giá gạo giảm mạnh, thì điều này lại hoàn toàn hợp lý.
Thực tế tại Nhật Bản cho thấy, dù giá gạo đang ở mức rất cao — trên 5.000 yên cho 5kg — sức mua lại yếu, tồn kho tăng, và trong ngành phân phối đã xuất hiện lo ngại về khả năng giá gạo sẽ giảm mạnh trong thời gian tới. Trong bối cảnh đó, phiếu gạo có thể được hiểu như một biện pháp giữ giá gián tiếp, hơn là chính sách can thiệp giá cả để hỗ trợ người dân.
Điều này dẫn tới một nghịch lý quen thuộc trong chính sách kinh tế Nhật Bản: chính phủ nói “để thị trường quyết định giá”, nhưng lại can thiệp bằng các biện pháp vòng vo để duy trì cầu. Trong khi đó, thị trường gạo Nhật Bản vốn không phải là một thị trường cạnh tranh đúng nghĩa, do chịu ảnh hưởng kéo dài của chính sách hạn chế sản lượng và sức mạnh của các tổ chức sản xuất.
Từ góc nhìn của người tiêu dùng, bản chất của chính sách can thiệp vật giá rất rõ ràng: làm sao để giá giảm. So với việc phát phiếu gạo với chi phí cao và mục tiêu không rõ ràng, một chính sách can thiệp trực tiếp kéo giá gạo xuống như nhà nước hỗ trợ giá cho người bán sẽ minh bạch và dễ hiểu hơn nhiều.
Câu chuyện “phiếu gạo” tại Nhật Bản vì thế không chỉ là vấn đề kỹ thuật của một loại phiếu mua hàng. Nó phản ánh một vấn đề sâu hơn của nông chính Nhật Bản: người tiêu dùng thường không phải là trung tâm của chính sách, ngay cả khi chính sách đó được gắn mác “hỗ trợ đời sống”.
Với những ai quan tâm đến Nhật Bản, đây là một ví dụ điển hình cho thấy: ngay cả ở một quốc gia phát triển, các chính sách kinh tế vẫn có thể bị chi phối mạnh bởi lợi ích ngành và cấu trúc cũ — và không phải lúc nào “chống vật giá” cũng đồng nghĩa với “bảo vệ người tiêu dùng”.
Các thành phố và quận như Katano, Minoh (Osaka), Nara, Fukuoka, Kitakyushu, Edogawa, Toshima… đều tuyên bố không sử dụng phiếu gạo, dù đây là biện pháp do chính phủ trung ương khuyến khích. Điều này cho thấy vấn đề không nằm ở “thiếu ngân sách”, mà nằm ở bản chất của chính sách.
Về danh nghĩa, đây là chính sách chống vật giá nhằm hỗ trợ đời sống người dân Nhật Bản trong bối cảnh giá thực phẩm tăng cao. Chính phủ mở rộng khoản trợ cấp đặc biệt cho địa phương, cho phép các địa phương tự do lựa chọn cách hỗ trợ: phát tiền mặt, phiếu mua hàng, hay giảm các khoản phí dịch vụ công. Phiếu gạo chỉ là một trong nhiều lựa chọn.
Nhưng chính phiếu gạo lại bộc lộ nhiều điểm bất hợp lý.
Vấn đề lớn nhất là chi phí trung gian quá cao. Với phiếu gạo thông thường, người dân bỏ ra 500 yên nhưng chỉ mua được 440 yên tiền gạo. Phần chênh lệch 12% được coi là chi phí phát hành và lưu thông, chảy trực tiếp vào các tổ chức phát hành liên quan đến ngành nông nghiệp. Ngay cả khi bị chỉ trích và “giảm phí” cho gói chính sách lần này, tỷ lệ chi phí vẫn còn trên 7% — một con số khó chấp nhận khi sử dụng tiền thuế của người dân Nhật Bản.
So sánh rất đơn giản: tại Nhật Bản, các loại phiếu mua sắm của bách hóa hay siêu thị thường được bán đúng mệnh giá, vì bản thân phiếu đã mang tính kích cầu. Việc thu phí cao với phiếu gạo khiến nhiều chính quyền địa phương đặt câu hỏi: đây là hỗ trợ người dân, hay là cách đảm bảo lợi ích cho một số tổ chức nhất định?
Chưa dừng lại ở đó, thời hạn sử dụng của phiếu gạo càng làm dấy lên nghi ngờ. Phiếu gạo trong gói chính sách này chỉ có hiệu lực đến tháng 9/2026, tức là ngay trước thời điểm gạo mới của Nhật Bản bắt đầu được đưa ra thị trường. Nếu mục tiêu là hỗ trợ chi tiêu gia đình, việc đặt hạn sử dụng ngắn như vậy là không cần thiết. Nhưng nếu mục tiêu là kích cầu trước thời điểm nhạy cảm để tránh giá gạo giảm mạnh, thì điều này lại hoàn toàn hợp lý.
Thực tế tại Nhật Bản cho thấy, dù giá gạo đang ở mức rất cao — trên 5.000 yên cho 5kg — sức mua lại yếu, tồn kho tăng, và trong ngành phân phối đã xuất hiện lo ngại về khả năng giá gạo sẽ giảm mạnh trong thời gian tới. Trong bối cảnh đó, phiếu gạo có thể được hiểu như một biện pháp giữ giá gián tiếp, hơn là chính sách can thiệp giá cả để hỗ trợ người dân.
Điều này dẫn tới một nghịch lý quen thuộc trong chính sách kinh tế Nhật Bản: chính phủ nói “để thị trường quyết định giá”, nhưng lại can thiệp bằng các biện pháp vòng vo để duy trì cầu. Trong khi đó, thị trường gạo Nhật Bản vốn không phải là một thị trường cạnh tranh đúng nghĩa, do chịu ảnh hưởng kéo dài của chính sách hạn chế sản lượng và sức mạnh của các tổ chức sản xuất.
Từ góc nhìn của người tiêu dùng, bản chất của chính sách can thiệp vật giá rất rõ ràng: làm sao để giá giảm. So với việc phát phiếu gạo với chi phí cao và mục tiêu không rõ ràng, một chính sách can thiệp trực tiếp kéo giá gạo xuống như nhà nước hỗ trợ giá cho người bán sẽ minh bạch và dễ hiểu hơn nhiều.
Câu chuyện “phiếu gạo” tại Nhật Bản vì thế không chỉ là vấn đề kỹ thuật của một loại phiếu mua hàng. Nó phản ánh một vấn đề sâu hơn của nông chính Nhật Bản: người tiêu dùng thường không phải là trung tâm của chính sách, ngay cả khi chính sách đó được gắn mác “hỗ trợ đời sống”.
Với những ai quan tâm đến Nhật Bản, đây là một ví dụ điển hình cho thấy: ngay cả ở một quốc gia phát triển, các chính sách kinh tế vẫn có thể bị chi phối mạnh bởi lợi ích ngành và cấu trúc cũ — và không phải lúc nào “chống vật giá” cũng đồng nghĩa với “bảo vệ người tiêu dùng”.
