Thời Heian (794–1185) đánh dấu giai đoạn hoàng kim của văn hóa quý tộc Nhật Bản, đặc biệt ở kinh đô Heian-kyō (Kyoto ngày nay). Đây là thời kỳ mà nghệ thuật, văn chương và các nghi lễ cung đình đạt đến đỉnh cao tinh tế. Giáo dục trong thời kỳ này không chỉ nhằm trang bị kiến thức hành chính và lễ nghi, mà còn đóng vai trò duy trì quyền lực của tầng lớp quý tộc, định hình bản sắc văn hóa riêng biệt của Nhật Bản.
Khác với thời kỳ trước chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ Trung Hoa, giáo dục thời Heian bắt đầu có sự “Nhật hóa” rõ rệt, vừa giữ lại tinh hoa học thuật ngoại lai vừa phát triển những yếu tố thuần Nhật.
Phật giáo, đặc biệt là các tông phái Thiên Thai (Tendai) và Chân Ngôn (Shingon), phát triển mạnh trong thời Heian và trở thành một trung tâm giáo dục quan trọng.
Giáo dục thời Heian không mang tính phổ cập, mà chủ yếu phục vụ tầng lớp quý tộc và giới tăng lữ. Điều này tạo ra khoảng cách lớn giữa các tầng lớp xã hội:
Khác với thời kỳ trước chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ Trung Hoa, giáo dục thời Heian bắt đầu có sự “Nhật hóa” rõ rệt, vừa giữ lại tinh hoa học thuật ngoại lai vừa phát triển những yếu tố thuần Nhật.
1. Bối cảnh hình thành hệ thống giáo dục thời Heian
Khi Thiên hoàng Kammu dời đô về Heian-kyō năm 794, triều đình tiếp tục áp dụng hệ thống luật lệ Ritsuryō dựa trên mô hình nhà Đường của Trung Hoa. Trong đó, giáo dục được coi là một phần quan trọng để đào tạo nhân tài phục vụ chính quyền trung ương.- Nhà nước thành lập Đại học quốc gia (Daigaku-ryō) – cơ sở đào tạo chính thức cho con cháu quý tộc và quan chức.
- Các tỉnh có trường học địa phương (kokugaku), nhưng phần lớn chỉ tồn tại trên danh nghĩa do ngân sách và nhân lực hạn chế.
- Đề cao học thuật Nho giáo, coi kiến thức về lễ nghi, luật pháp và chính trị là yếu tố then chốt để duy trì trật tự xã hội.
2. Chương trình và phương pháp đào tạo
Nội dung giáo dục thời Heian chịu ảnh hưởng sâu sắc từ kinh điển Nho giáo, đồng thời bổ sung yếu tố văn học, nghệ thuật để phục vụ nhu cầu tinh tế của tầng lớp quý tộc.- Môn học chính: Kinh điển Nho giáo (Ngũ kinh, Tứ thư), thư pháp (shodō), soạn văn chữ Hán (kanshi), luật pháp, lịch pháp, và thiên văn học.
- Nghệ thuật: Âm nhạc cung đình (gagaku), nghi thức lễ hội, và thơ ca.
- Phương pháp học: Học thuộc lòng kinh điển, chép sách bằng tay, tập viết thư pháp và sáng tác thơ văn.
3. Vai trò của tôn giáo trong giáo dục
Phật giáo, đặc biệt là các tông phái Thiên Thai (Tendai) và Chân Ngôn (Shingon), phát triển mạnh trong thời Heian và trở thành một trung tâm giáo dục quan trọng.
- Các chùa lớn như Enryaku-ji trên núi Hiei không chỉ đào tạo tăng sĩ về Phật pháp, mà còn dạy chữ Hán, y học, và lịch pháp.
- Nhiều tăng sĩ du học Trung Hoa, mang về kiến thức mới, góp phần làm phong phú thêm đời sống học thuật.
- Đối với giới quý tộc, việc bảo trợ và học tập Phật giáo cũng là cách nâng cao uy tín chính trị và tinh thần.
4. Sự ra đời của chữ Kana và tác động tới giáo dục
Một trong những thành tựu văn hóa quan trọng nhất thời Heian là sự phát triển của chữ viết Kana (Hiragana và Katakana).- Hiragana: Thường được phụ nữ quý tộc sử dụng để viết văn chương, nhật ký, và thư từ.
- Katakana: Ban đầu dùng như ký hiệu chú âm cho chữ Hán, sau trở thành hệ thống chữ riêng biệt.
5. Giáo dục và phân hóa xã hội
Giáo dục thời Heian không mang tính phổ cập, mà chủ yếu phục vụ tầng lớp quý tộc và giới tăng lữ. Điều này tạo ra khoảng cách lớn giữa các tầng lớp xã hội:
- Quý tộc được học để cai trị, tham gia nghi lễ và duy trì văn hóa cung đình.
- Tăng lữ học để phục vụ tôn giáo và đôi khi tham gia vào chính trị.
- Dân thường gần như không có cơ hội học chữ, chỉ tiếp thu kiến thức qua truyền miệng và tập quán làng xã.
6. Ảnh hưởng lâu dài của giáo dục thời Heian
Dù mang tính độc quyền, giáo dục thời Heian đã đặt nền móng cho nhiều giá trị văn hóa Nhật Bản:- Tôn trọng lễ nghi, thẩm mỹ và nghệ thuật trong đời sống.
- Hình thành văn học Nhật Bản cổ điển với chữ Kana.
- Gắn kết chặt chẽ giữa tôn giáo và giáo dục.
Có thể bạn sẽ thích