Bước sang thập niên 2020, Nhật Bản lại một lần nữa đứng trước những thử thách lịch sử. Đại dịch COVID-19 làm tê liệt kinh tế toàn cầu, Thế vận hội Tokyo bị hoãn, chuỗi cung ứng đứt gãy, xã hội buộc phải thay đổi nhịp sống. Đồng thời, Nhật Bản cũng bước vào một kỷ nguyên chính trị mới sau khi Abe Shinzō từ chức, nhường chỗ cho những thế hệ lãnh đạo kế tiếp. Từ năm 2020 đến nay, đất nước Mặt Trời mọc vừa phải đối diện với khó khăn cấp bách, vừa phải tìm đường dài hạn để duy trì sức mạnh trong một thế giới nhiều biến động.
1. Đại dịch COVID-19 và những hệ lụy
- Ảnh hưởng y tế – xã hội: Nhật Bản ban đầu bị chỉ trích phản ứng chậm, nhưng sau đó áp dụng biện pháp giãn cách “nửa vời” (soft lockdown), dựa nhiều vào ý thức cộng đồng.
- Thế vận hội Tokyo 2020: bị hoãn một năm và diễn ra trong điều kiện không khán giả – một sự kiện lịch sử chưa từng có. Dù vậy, việc tổ chức thành công trong hoàn cảnh khó khăn vẫn được xem là minh chứng cho khả năng thích ứng của Nhật.
- Kinh tế: tăng trưởng âm nặng nề năm 2020, sau đó phục hồi dần nhưng chậm, do tiêu dùng nội địa yếu và chuỗi cung ứng toàn cầu gián đoạn.
2. Chính trị sau Abe – Suga Yoshihide và Kishida Fumio
- Suga Yoshihide (2020–2021): được coi là “người kế nhiệm kỹ thuật” của Abe. Ông tập trung vào cải cách hành chính, thúc đẩy chuyển đổi số, nhưng nhiệm kỳ ngắn ngủi do xử lý COVID-19 thiếu hiệu quả.
- Kishida Fumio (2021–nay): đưa ra khái niệm “chủ nghĩa tư bản mới” (new capitalism), nhấn mạnh phân phối công bằng hơn thay vì chỉ tăng trưởng. Ông cũng điều chỉnh chiến lược đối ngoại theo hướng thận trọng nhưng cứng rắn hơn trước các thách thức khu vực.
3. Kinh tế Nhật Bản trong bối cảnh toàn cầu biến động
- Chuỗi cung ứng: đại dịch, xung đột Mỹ–Trung, và chiến tranh Nga–Ukraine đã buộc Nhật tái cấu trúc nguồn cung, đặc biệt với năng lượng và chip bán dẫn.
- Lạm phát và đồng yên yếu: sau nhiều năm giảm phát, Nhật đối mặt với lạm phát do giá năng lượng và thực phẩm tăng. Đồng yên mất giá mạnh so với đô la Mỹ, vừa có lợi cho xuất khẩu, vừa gây áp lực lên đời sống người dân.
- Chuyển đổi số và xanh: chính phủ thúc đẩy số hóa (MyNumber, chính phủ điện tử) và cam kết trung hòa carbon vào năm 2050, mở đường cho đầu tư mới vào năng lượng tái tạo, xe điện, công nghệ xanh.
4. Thách thức xã hội: già hóa, dân số giảm, thay đổi lối sống
- Già hóa nhanh hơn: hơn 28% dân số Nhật hiện trên 65 tuổi – mức cao nhất thế giới. Áp lực lên hệ thống y tế, hưu trí và thị trường lao động ngày càng lớn.
- Dân số giảm: số trẻ sinh ra mỗi năm giảm kỷ lục, dưới 800.000 ca sinh vào năm 2022, làm dấy lên lo ngại “khủng hoảng tồn vong dân tộc”.
- Lao động nước ngoài: Nhật buộc phải mở cửa hơn cho lao động nhập cư, đặc biệt từ Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Điều này mang lại sự đa dạng nhưng cũng đặt ra thách thức trong quản lý xã hội và hội nhập văn hóa.
- Lối sống mới: COVID-19 đã thúc đẩy làm việc từ xa, thương mại điện tử và ý thức về cân bằng cuộc sống – công việc.
5. Vai trò quốc tế và an ninh
- Quan hệ đồng minh với Mỹ tiếp tục là trụ cột, đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng với Trung Quốc.
- Chiến lược an ninh mới (2022): Nhật tuyên bố tăng gấp đôi ngân sách quốc phòng trong 5 năm, vượt qua giới hạn 1% GDP trước đây – một bước ngoặt lớn trong chính sách an ninh hậu chiến.
- Quan hệ khu vực: Nhật tăng cường hợp tác với Ấn Độ, Úc, ASEAN trong khuôn khổ “Bộ tứ” (Quad), nhấn mạnh tầm nhìn Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở.
Có thể bạn sẽ thích