Bối cảnh lịch sử
Sau giai đoạn đầy biến động Muromachi, Nhật Bản bước vào thời kỳ Azuchi–Momoyama (1573–1603) với công cuộc thống nhất đất nước dưới Oda Nobunaga và Toyotomi Hideyoshi. Dù ngắn ngủi, giai đoạn này đặt nền móng cho sự ổn định xã hội kéo dài suốt hơn 260 năm của thời Edo (1603–1868) dưới quyền Mạc phủ Tokugawa.Chính sự ổn định chính trị và phân tầng xã hội chặt chẽ thời Edo đã tạo ra một hệ thống giáo dục đặc trưng, vừa phổ cập hơn bao giờ hết, vừa mang dấu ấn Nho giáo và tôn giáo đậm nét.
Giáo dục thời Azuchi–Momoyama (1573–1603)
- Thống nhất và quản lý xã hội
- Lãnh đạo cần một tầng lớp samurai có học để cai trị.
- Các tu viện, học viện vẫn giữ vai trò quan trọng trong đào tạo chữ Hán, thư pháp, kinh điển Nho – Phật.
- Đặt nền cho phổ cập giáo dục
- Xuất hiện nhiều lớp học dân gian, dạy chữ cho con em thương nhân, nông dân có điều kiện.
- Chuẩn bị cho sự bùng nổ trường học tư nhân thời Edo.
Giáo dục thời Edo (1603–1868)
- Terakoya (寺子屋) – Trường học cho dân thường
- Do chùa, thầy tư, hoặc võ sĩ thất nghiệp mở.
- Giảng dạy những kỹ năng thiết thực: đọc – viết, toán học cơ bản, lễ nghi.
- Đối tượng: con em thương nhân, thợ thủ công, thậm chí cả nông dân khá giả.
- Nhờ đó, Nhật Bản đạt tỷ lệ biết chữ cao so với các nước cùng thời (ước tính 40–50% dân số).
- Hankō (藩校) – Trường của các phiên
- Mỗi lãnh chúa lập trường cho con em samurai.
- Chú trọng Nho giáo Chu Tử học, đạo đức, chính trị, võ nghệ.
- Đào tạo tầng lớp tinh hoa phục vụ chính quyền.
- Nho giáo trở thành tư tưởng chính thống
- Chu Tử học được Tokugawa công nhận làm nền tảng cai trị.
- Nhấn mạnh trung hiếu, tôn quân, trật tự xã hội.
- Các học giả nổi bật: Hayashi Razan, Arai Hakuseki.
- Các học phái và tri thức khác
- Quốc học (Kokugaku): phục hưng văn hóa Nhật, nghiên cứu thần đạo và văn học cổ.
- Hà Lan học (Rangaku): từ thế kỷ 18, thông qua Nagasaki, Nhật tiếp cận khoa học, y học, toán học phương Tây.
- Đây là con đường chuẩn bị cho hiện đại hóa Minh Trị.
So sánh Azuchi–Momoyama và Edo
- Azuchi–Momoyama: bước chuyển tiếp, giáo dục chủ yếu vẫn nằm trong tay chùa viện và giới võ sĩ.
- Edo: giáo dục lan rộng ra dân chúng, nhờ hệ thống terakoya và hankō, tạo nên nền tảng xã hội có trình độ học vấn cao.
Ý nghĩa và ảnh hưởng lâu dài
- Lần đầu tiên trong lịch sử Nhật Bản, phần lớn dân chúng được tiếp cận giáo dục cơ bản.
- Giáo dục trở thành công cụ duy trì trật tự xã hội Tokugawa nhưng đồng thời cũng nuôi dưỡng tinh thần phản biện (Quốc học, Hà Lan học).
- Chính nhờ hệ thống giáo dục phổ cập này mà sau Minh Trị Duy Tân, Nhật nhanh chóng hiện đại hóa và công nghiệp hóa thành công.
Kết luận
Giai đoạn Azuchi–Momoyama – Edo (1573–1868) chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của giáo dục Nhật Bản. Từ chỗ chỉ phục vụ giới tinh hoa, giáo dục đã lan tỏa đến mọi tầng lớp thông qua terakoya và hankō. Với tỷ lệ biết chữ cao và sự phong phú về tư tưởng, nền giáo dục Edo đã đặt nền móng vững chắc cho nước Nhật bước vào công cuộc Duy Tân Minh Trị sau này.
Bài liên quan:
Có thể bạn sẽ thích