Doanh nghiệp Lịch sử hình thành và phát triển của Nissan (日産自動車) – Hãng ô tô danh tiếng của Nhật Bản

kamikaze · Lúc 07:25:47

1. Khởi nguồn từ giấc mơ công nghiệp (1905–1933)

Câu chuyện của Nissan (日産自動車, Nissan Jidōsha) bắt đầu từ năm 1905, khi Ayukawa Gisuke (鮎川義介) sang Mỹ học tập kỹ thuật đúc kim loại – công nghệ tiên tiến nhất thời đó. Ở Mỹ, Ayukawa tận mắt chứng kiến sự bùng nổ của ngành công nghiệp ô tô, vốn đang ở đỉnh cao với Ford và General Motors. Ông nhận ra rằng: “Nếu Nhật muốn trở thành một cường quốc công nghiệp, thì nhất định phải tự sản xuất được ô tô.”

Trở về nước, Ayukawa bắt tay xây dựng nền tảng cho giấc mơ ấy. Năm 1910, cùng sự hậu thuẫn tài chính của nhiều gia tộc quyền thế như Kuhara, Kaijima, Fujita, Mitsui, ông sáng lập Tobata Imono (戸畑鋳物株式会社 – Công ty đúc Tobata) tại Fukuoka. Công ty ban đầu sản xuất thép và ống thép, sau đó mở rộng sang chế tạo động cơ dầu dùng cho nông nghiệp, công nghiệp và tàu thủy (1924).

Năm 1928, Ayukawa cải tổ tập đoàn mỏ Kuhara thành Nihon Sangyō (日本産業, viết tắt “Nissan”), một tập đoàn đa ngành công nghiệp – từ khai mỏ, luyện kim cho đến cơ khí. Chính từ đây cái tên “Nissan” xuất hiện, dù khi đó chưa gắn trực tiếp với sản xuất ô tô.

Bước ngoặt đến năm 1931, khi Tobata Imono tiếp quản Dat Jidōsha Seizō (ダット自動車製造) – công ty đang sản xuất dòng xe Datson (sau đổi thành Datsun, vì “-son” trong tiếng Nhật đồng âm với “損” nghĩa là “tổn thất”). Đây là nền tảng đưa Nissan bước chân hẳn vào ngành công nghiệp ô tô.

Tháng 12/1933, Ayukawa thành lập Jidōsha Seizō (自動車製造株式会社 – Công ty sản xuất ô tô) tại Yokohama, chuyên sản xuất xe Datsun nhỏ gọn. Đây chính là tiền thân trực tiếp của Nissan Motor.

2. Thành lập Nissan Motor và những năm chiến tranh (1934–1945)

Năm 1934, Jidōsha Seizō chính thức đổi tên thành Nissan Jidōsha Kabushiki Kaisha (日産自動車株式会社 – Nissan Motor Co., Ltd.), đánh dấu sự ra đời của Nissan như một hãng xe độc lập.

Ngày 14/9/1936, theo Luật Công nghiệp Ô tô, chính phủ Nhật cấp phép sản xuất cho chỉ hai công ty: Nissan và Toyoda Jidōshokki (豊田自動織機) – công ty máy dệt Toyoda, tiền thân của Toyota Motor. Đây là sự công nhận chính thức của nhà nước rằng Nissan là một trong những trụ cột ngành công nghiệp ô tô non trẻ của Nhật.

Ngay từ đầu, Nissan đã chủ trương học hỏi công nghệ phương Tây. Năm 1936, công ty mua thiết kế và dây chuyền từ hãng Mỹ Graham-Paige, với tham vọng sản xuất xe du lịch cỡ lớn ngang tầm Ford và GM.

Trong Thế chiến II, Nissan buộc phải chuyển hướng sang sản xuất xe tải, phương tiện quân sự và khí tài phục vụ chiến tranh. Sau thất bại năm 1945, nhiều nhà máy của Nissan bị tịch thu hoặc đặt dưới quyền quản lý của lực lượng chiếm đóng Mỹ. Công ty gần như sụp đổ, nhưng đây cũng là khởi đầu cho một quá trình tái thiết đau đớn nhưng tất yếu.

3. Phục hồi và vươn ra thế giới (1950s–1960s)

Sau chiến tranh, Nissan cần một cú hích công nghệ. Năm 1952, hãng ký thỏa thuận với Austin Motor (Anh Quốc), sản xuất xe Austin theo giấy phép. Nhờ đó, Nissan học hỏi nhanh chóng công nghệ thiết kế và chế tạo ô tô hiện đại.

1958: mẫu Datsun 210 tham gia giải đua vòng quanh nước Úc – một trong những đường đua khắc nghiệt nhất thế giới – và giành chiến thắng hạng mục. Chiến công này đưa tên tuổi Datsun ra thị trường quốc tế.
1960: Nissan trở thành hãng xe Nhật đầu tiên nhận Giải Deming về quản lý chất lượng, khẳng định trình độ kiểm soát sản xuất đạt chuẩn quốc tế.

Khẩu hiệu “Gijutsu no Nissan” (技術の日産 – Nissan của công nghệ) trở thành thương hiệu. Xe Datsun nhỏ gọn, bền bỉ, ít hỏng, được người Nhật gọi vui là “Isha no Datsun” (医者のダットサン – xe của bác sĩ), vì các bác sĩ thường chọn loại xe này để đi khám bệnh tận nhà nhờ độ tin cậy cao.

Năm 1966, Nissan sáp nhập Prince Motor (プリンス自動車工業) – công ty nổi tiếng với Skyline và Gloria. Không chỉ thêm sản phẩm xe thể thao và xe sang, Nissan còn tiếp nhận đội ngũ kỹ sư từng làm trong ngành hàng không (Nakajima Aircraft), tạo nền tảng cho những mẫu Skyline GT-R huyền thoại sau này.

4. Thời kỳ vàng son và cạnh tranh với Toyota (1970s–1980s)

Từ cuối thập niên 1960, Nissan bùng nổ với hàng loạt sản phẩm thành công: Sunny, Bluebird, Fairlady Z, Silvia, Skyline.

Năm 1968, hãng chuyển trụ sở từ Yokohama về Ginza (Tokyo) và mở Nissan Gallery – phòng trưng bày xe đầu tiên trong ngành công nghiệp ô tô Nhật Bản.

Năm 1973, mẫu Sunny đạt hạng nhất trong thử nghiệm tiết kiệm nhiên liệu của Cơ quan Môi trường Mỹ (EPA). Nissan đồng thời tiên phong công nghệ thép chống rỉ “DuraSteel”, ứng dụng CAD/CAM và robot công nghiệp vào sản xuất.

Chiến dịch 901 (901 Katsudō =901活動)

Bước ngoặt lớn đến trong thập niên 1980 với dự án “901 Project”, đặt mục tiêu: “Đến năm 1990, công nghệ của Nissan phải đứng số 1 thế giới.”
Hàng loạt mẫu xe đã đi vào huyền thoại ra đời từ dự án này:

Be-1 (1987): mẫu xe nhỏ, giới hạn 10.000 chiếc, bán hết trong 2 tháng.
Cima (1988): sedan hạng sang gây ra “シーマ現象 (Cima Genshō – hiện tượng Cima)”.
Silvia S13 (1989): trở thành “date car” số 1 của giới trẻ Nhật.
Skyline GT-R R32 (1989): mệnh danh “Godzilla”, chinh phục cả giải đua quốc tế.

Tuy nhiên, trong khi Nissan tập trung công nghệ, Toyota lại vượt trội về marketing và mạng lưới bán hàng. Kết quả: Toyota dần bỏ xa Nissan về doanh số, dù Nissan được xem là “ông vua công nghệ”.

5. Bong bóng vỡ và khủng hoảng (1990s)

Khi bong bóng kinh tế Nhật nổ tung năm 1991, Nissan rơi vào khủng hoảng. Hàng loạt mẫu xe như Bluebird U13, Laurel, Silvia S14, Skyline R33 (trừ GT-R) thất bại trên thị trường.

Doanh số giảm, chi phí nghiên cứu vẫn cao, công đoàn phản đối tái cấu trúc. Đến 1998, Nissan ngập trong nợ nần hơn 2 nghìn tỷ yên, đứng bên bờ phá sản.

6. Carlos Ghosn và cuộc hồi sinh (1999–2017)

Năm 1999, Nissan ký liên minh với Renault (Pháp). Renault đầu tư 6430 tỷ yên để sở hữu 36,8% cổ phần Nissan. Carlos Ghosn, phó chủ tịch Renault, được cử sang Nhật làm COO, rồi CEO.
Ông đưa ra Nissan Revival Plan – kế hoạch tái cấu trúc mạnh tay:

Đóng cửa các nhà máy thua lỗ (Murayama, Kyoto…).
Sa thải hàng chục nghìn nhân viên.
Bán tài sản, cắt giảm nhà cung cấp.
Khai tử nhiều dòng xe cũ (Silvia, Bluebird…).
Làm mới thiết kế, tập trung vào thị trường toàn cầu.

Chỉ sau 3 năm, Nissan có lãi, trả hết nợ trước hạn. Ghosn trở thành “ngôi sao” trong giới kinh doanh toàn cầu.

Năm 2010, Nissan ra mắt Leaf – mẫu EV đại trà đầu tiên trên thế giới, đưa Nissan thành hãng tiên phong trong kỷ nguyên xe điện.

7. Bê bối và khủng hoảng hậu-Ghosn (2018–2025)

2017: Nissan bị phát hiện để nhân viên chưa đủ chứng chỉ kiểm định xe, phải triệu hồi hơn 1 triệu chiếc.
2018: Carlos Ghosn bị bắt tại Tokyo vì cáo buộc gian lận tài chính. Vụ việc gây chấn động toàn cầu. Cuối 2019, ông bỏ trốn sang Liban bằng… một thùng nhạc cụ – vụ đào thoát ly kỳ bậc nhất lịch sử kinh doanh.
Sau khi Ghosn rời đi, Nissan hỗn loạn nội bộ, doanh số giảm mạnh. Dù từng tiên phong EV, hãng bị Tesla (Mỹ) và BYD (Trung Quốc) vượt xa.
2020: Nissan công bố kế hoạch Nissan Next: thu hẹp sản xuất, cắt chi phí, đổi logo. Nhưng đại dịch COVID-19 khiến tình hình càng thêm bi đát.
2023: Nissan và Renault tái cân bằng cổ phần, mỗi bên giữ 15%. Quan hệ liên minh được duy trì nhưng không còn bất đối xứng như trước.
2025: Nissan tuyên bố đóng cửa Oppama Plant – nhà máy 70 năm tuổi, nơi gắn liền với lịch sử khai sinh. Đây là một cú sốc, như lời nhắc rằng Nissan lại rơi vào tình trạng “hấp hối” tương tự cuối thập niên 1990.

8. Kết luận: Vòng xoáy Nissan

Hơn một thế kỷ qua, Nissan (日産) đã đi trọn một vòng xoáy lịch sử:

Từ xưởng đúc nhỏ ở Fukuoka → trở thành tập đoàn ô tô toàn cầu.
Từ “Gijutsu no Nissan” (技術の日産 – Nissan của công nghệ) → thành kẻ ngập trong nợ nần.
Từ cú hồi sinh thần kỳ nhờ Carlos Ghosn → lại rơi vào khủng hoảng hậu-Ghosn.

Lịch sử của Nissan không chỉ là câu chuyện về một hãng xe, mà còn phản ánh những đặc tính của công nghiệp Nhật Bản: xuất sắc về kỹ thuật nhưng nhiều khi bảo thủ, đam mê sáng tạo nhưng thiếu chiến lược thị trường.

Tương lai của Nissan trong kỷ nguyên xe điện và xe tự lái toàn cầu vẫn là một dấu hỏi lớn. Nhưng chắc chắn, ngã rẽ Oppama 2025 sẽ mãi được nhớ như một chương bi thương trong lịch sử ngành ô tô Nhật Bản.

Phụ lục: Timeline các mốc quan trọng của Nissan

1905: Ayukawa Gisuke (鮎川義介) sang Mỹ học kỹ thuật đúc kim loại, nhen nhóm giấc mơ công nghiệp ô tô.
1910: Thành lập Tobata Imono (戸畑鋳物株式会社) tại Fukuoka, đặt nền móng sản xuất cơ khí.
1928: Ra đời tập đoàn Nihon Sangyō (日本産業 – viết tắt Nissan).
1931: Tiếp quản Dat Jidōsha Seizō, bắt đầu sản xuất xe Datson (sau đổi thành Datsun).
1933: Thành lập Jidōsha Seizō (自動車製造株式会社) tại Yokohama, chuyên sản xuất ô tô.
1934: Đổi tên thành Nissan Motor (日産自動車株式会社).
1936: Chính phủ cấp phép sản xuất ô tô theo Luật Công nghiệp Ô tô.
1945: Sau chiến tranh, Nissan bị Mỹ kiểm soát, buộc tái thiết theo hướng dân sự.
1952: Ký liên kết công nghệ với Austin (Anh).
1958: Datsun 210 chiến thắng giải đua vòng quanh nước Úc.
1960: Nhận giải thưởng Deming về quản lý chất lượng.
1966: Sáp nhập Prince Motor, bổ sung Skyline, Gloria, và đội ngũ kỹ sư hàng không.
1973: Mẫu Sunny đứng đầu kiểm tra tiết kiệm nhiên liệu của EPA (Mỹ).
1980s: Khởi động “901 Project” → ra đời Skyline GT-R R32, Silvia S13, Cima.
1991: Bong bóng kinh tế vỡ, Nissan rơi vào khủng hoảng.
1999: Liên minh Renault–Nissan; Carlos Ghosn trở thành CEO, tái cấu trúc thành công.
2010: Ra mắt Nissan Leaf – xe điện đại trà đầu tiên trên thế giới.
2016: Nissan mua 34% cổ phần Mitsubishi Motors, lập liên minh Renault–Nissan–Mitsubishi.
2017: Bê bối kiểm định chất lượng, triệu hồi hơn 1 triệu xe.
2018: Carlos Ghosn bị bắt, Nissan khủng hoảng niềm tin.
2020: Công bố kế hoạch Nissan Next, đổi logo, thu hẹp sản xuất.
2023: Nissan và Renault tái cân bằng cổ phần 15% – 15%.
2025: Nissan đóng cửa Oppama Plant, nhà máy 70 năm tuổi – biểu tượng khai sinh của hãng.