Nhóm nghiên cứu "Tái thiết trật tự quốc tế tự do và vai trò của Nhật Bản" diễn ra từ năm 2021 đến tháng 9 năm 2024, ông Shinichi Kitaoka, cố vấn của Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản và là chủ tịch của nhóm nghiên cứu, đã phỏng vấn các thành viên Yoko Hirose, giáo sư Khoa quản lý chính sách, Đại học Keio, Satoshi Mori, giáo sư Khoa luật, Đại học Keio và khách mời Megumi Ikeuchi, giáo sư Trung tâm nghiên cứu khoa học và công nghệ tiên tiến, Đại học Tokyo.
■ Quan điểm của Trung Quốc và Ấn Độ
[Kitaoka] Nhân tiện, lập trường hiện tại của Trung Quốc về vấn đề Trung Đông là gì? Sự ủng hộ của nước này đối với Palestine chỉ là lời nói suông?
[Ikeuchi] Đúng vậy. Về vấn đề Trung Đông, Trung Quốc đang hành động như một bên bảo vệ trật tự quốc tế hiện tại, nhấn mạnh vào nguyên tắc "thành lập một quốc gia độc lập có chủ quyền hoàn toàn dựa trên biên giới năm 1967 và lấy Đông Jerusalem làm thủ đô".
[Kitaoka] Vấn đề biến đổi khí hậu cũng vậy.
[Ikeuchi] Trung Quốc đang tích cực thúc đẩy sự tham gia kinh tế vào các quốc gia lớn ở Trung Đông như vùng Vịnh và Ai Cập, vì điều này có lợi nhuận. Họ cần các nguồn tài nguyên ở Trung Đông và họ muốn có thị trường Trung Đông. Họ đang tiếp cận cả Ả Rập Xê Út và UAE, vốn là đồng minh của Mỹ, và Iran, vốn là kẻ thù của họ, và Trung Quốc được cả hai bên đều yêu mến.
[Kitaoka] Vậy còn Ấn Độ thì sao? Quan điểm của Ấn Độ về các vấn đề Palestine và Ukraine là gì?
[Ikeuchi] Chính quyền Modi chống Hồi giáo, vì vậy Ấn Độ hiện đang ủng hộ Israel, nhưng về mặt lịch sử, Ấn Độ đã có mối quan hệ quân sự và kinh tế rất sâu sắc với Israel. Mặc dù nhiều quốc gia ở Nam bán cầu ủng hộ Palestine, Ấn Độ không hề tuyên bố "ở bên Nam bán cầu" về vấn đề này.
[Hirose] Ấn Độ đã có mối quan hệ quân sự rất bền chặt với Nga trong một thời gian dài. Nga đã xuất khẩu nhiều vũ khí cho Ấn Độ và thậm chí còn đồng sản xuất chúng. Tuy nhiên, kể từ khi chiến tranh Ukraine nổ ra, Nga không thể tự đảm bảo vũ khí của mình và không còn có thể xuất khẩu vũ khí tốt cho Ấn Độ nữa, và quan hệ quân sự giữa Nga và Ấn Độ đã suy giảm.
Tuy nhiên, mặt khác, quan hệ kinh tế đã sâu sắc hơn đáng kể. Ví dụ, Ấn Độ và Trung Quốc đặc biệt mua năng lượng không thể bán cho châu Âu do lệnh trừng phạt, và trong trường hợp của Ấn Độ, họ mua gấp 22 lần so với trước khi chiến tranh bắt đầu.
[Kitaoka] Quan điểm của phía Mỹ về những điểm này là gì?
[Mori] Kể từ chính quyền Obama, sự tham gia của Nhật Bản với Ấn Độ đã sâu sắc hơn trong việc bán vũ khí và Bộ trưởng Quốc phòng đã nhiều lần đến thăm Ấn Độ. Theo quan điểm của Ấn Độ, Nga rất quan trọng vì tam giác Ấn Độ-Trung Quốc-Nga.
Mỹ cũng ngày càng tham gia nhiều hơn vào vấn đề này và tôi nghĩ rằng một động lực đang nổi lên trong đó Hoa Kỳ và Ấn Độ đang tăng cường hợp tác thông qua công nghệ quốc phòng và bán vũ khí, với Trung Quốc là đối thủ, và Mỹ đang nỗ lực hết sức để duy trì các khuôn khổ như QUAD (Đối thoại chiến lược Mỹ-Nhật Bản-Úc-Ấn Độ).
[Ikeuchi]: Tuy nhiên, người ta cũng tin rằng nếu công nghệ thông tin hoặc quân sự được cung cấp cho Ấn Độ trong bối cảnh đối phó với Trung Quốc, thì nó sẽ ngay lập tức bị rò rỉ cho Nga. Đây là một câu hỏi khó về việc liệu Ấn Độ và Mỹ có thực sự có thể làm sâu sắc thêm mối quan hệ của họ hay không.
[Kitaoka]: Đúng vậy. Chúng ta không thể mong đợi Ấn Độ đến giúp đỡ chúng ta nếu có chuyện gì xảy ra với chúng ta.
[Hirose/Mori]: Điều này là không sai .
■ Những thách thức của Nhật Bản
[Kitaoka]: Cuối cùng, tôi muốn nói về những gì mà Nhật Bản sẽ cần phải làm từ bây giờ. Đầu tiên, tôi nghĩ rằng chính phủ sẽ cần tiến hành đều đặn nội dung của ba văn kiện an ninh (Chiến lược an ninh quốc gia, Chiến lược quốc phòng và Kế hoạch phát triển lực lượng quốc phòng) đã được xây dựng vào năm 2022.
Bài học rút ra từ cuộc chiến Ukraine hiện nay là chiến tranh thỉnh thoảng vẫn xảy ra, và nếu không tự mình chiến đấu, sẽ không ai giúp bạn. Tất nhiên, có những vấn đề về ngân sách, nhưng chúng ta không thể làm mọi thứ cùng một lúc, vì vậy tôi nghĩ điều quan trọng là phải làm những gì cần thiết theo thứ tự.
Thứ hai, củng cố quan hệ Nhật Bản- Mỹ. Có nhiều cách để củng cố vị thế của chúng ta, nhưng tôi nghĩ điều quan trọng là phải tiến hành nhiều cuộc mô phỏng và chuẩn bị các biện pháp đối phó cụ thể.
Thứ ba là củng cố quan hệ với Đông Nam Á. Có một số quốc gia ở Đông Nam Á muốn gia nhập BRICS, vì vậy điều quan trọng là phải giữ cho họ kết nối chặt chẽ. Chúng ta cần tổ chức chặt chẽ hơn nữa quan hệ của mình với Châu Á. Tôi nghĩ chúng ta cần gặp gỡ và đàm phán song phương.
Thứ tư là chúng ta nên tiếp cận các quốc gia ở Nam Bán cầu nhiều hơn một chút. Chúng ta cần truyền đạt rằng các nước sẽ gặp rắc rối nếu họ bị thống trị bằng vũ lực, nhưng đồng thời, điều quan trọng là họ phải hiểu lập trường của Nhật Bản rằng chúng ta không nói theo quan điểm hạ thấp như các nước phương Tây.
[Kitaoka]: Đó là những gì tôi nghĩ tại thời điểm này, còn ý kiến của mọi người nghĩ sao?
[Hirose] Tôi nghĩ tất cả các vấn đề ông vừa nêu đều quan trọng. Nam bán cầu đặc biệt quan trọng khi xem xét tương lai của thế giới, và bất kể chiến tranh ở Ukraine diễn ra như thế nào, miễn là Nam bán cầu duy trì mối quan hệ chặt chẽ với Nga, sức mạnh quân sự và kinh tế của Nga sẽ tiếp tục được duy trì.
Điều này cũng đảm bảo khả năng xảy ra một cuộc chiến tranh khác. Do đó, tôi nghĩ rằng quan hệ với Nam bán cầu rất quan trọng để duy trì sự hiện diện của Nhật Bản và ngăn chặn những kẻ bất hảo lan rộng. Theo nghĩa đó, việc hủy bỏ đột ngột chuyến thăm Trung Á của cựu Thủ tướng Kishida vào tháng 8 năm 2024, một phần trong các biện pháp của Nhật Bản đối với Nam bán cầu là rất khó khăn, và cũng có vấn đề là quá trình phục hồi vẫn chưa hoàn tất hoàn toàn.
Trung Á bị kẹt giữa các cường quốc Nga và Trung Quốc, và trong bối cảnh sự quan tâm ngày càng tăng đối với Trung Á từ Châu Âu và Mỹ , họ đang tiến hành một chính sách ngoại giao cân bằng, nhưng quốc gia mà họ muốn tăng cường quan hệ nhất thực sự là Nhật Bản.
Nhật Bản là một quốc gia phát triển đáng tin cậy, cung cấp nhiều hỗ trợ tài chính và kỹ thuật, nhưng cũng được coi là một quốc gia hiếm hoi không gây áp lực hoặc đe dọa chính trị. Tôi chắc rằng Trung Á không phải là quốc gia duy nhất nhìn nhận theo cách đó. Tôi nghĩ rằng điều quan trọng là phải tận dụng uy tín quốc tế của Nhật Bản và cẩn thận xây dựng quan hệ quốc tế với từng quốc gia một.
[Kitaoka] Vậy, Giáo sư Ikeuchi, ông nghĩ gì về sự tham gia của Nhật Bản vào vấn đề Trung Đông nói riêng?
[Ikeuchi] Ngay từ đầu cuộc xung đột ở Gaza, mọi người đã mong đợi Nhật Bản sẽ ảnh hưởng đến trật tự khu vực tập trung vào quyền lực hiện tại ở Trung Đông như thế nào. Tuy nhiên, Nhật Bản đã không thể phản ứng đầy đủ.
Vào ngày 4 tháng 11 năm 2023, khi Ngoại trưởng Mỹ Blinken đến thăm Jordan, các bộ trưởng ngoại giao của các nước Ả Rập lớn có liên quan (Jordan, Ai Cập, Ả Rập Xê Út, Qatar và UAE) đã tụ họp lại với nhau, và Tổng thư ký PLO (Tổ chức Giải phóng Palestine) cũng đã đến, và một cuộc họp của các bộ trưởng ngoại giao đa phương về xung đột Gaza đã được tổ chức.
Trên thực tế, Bộ trưởng Ngoại giao Kamikawa cũng đang thăm Jordan vào thời điểm đó, nhưng không có bằng chứng nào cho thấy ông đã tham gia cuộc họp giữa Mỹ và các nước Ả Rập hoặc tổ chức bất kỳ cuộc thảo luận nào. Ông chỉ tổ chức một cuộc họp song phương giữa các bộ trưởng ngoại giao giữa Nhật Bản và Jordan và trở về.
Mặc dù là chủ tịch của G7, Nhật Bản đã cố tình tránh cơ hội tham gia vào một diễn đàn thảo luận đa phương giữa Mỹ và các nước Ả Rập. Điều này không phải là quá thiếu sáng kiến sao?
[Kitaoka] Tôi nghĩ bạn hoàn toàn đúng. Có vấn đề gì khác với tổ chức ngoại giao không?
[Ikeuchi] Về Trung Đông, không giống như ngoại giao với Đông Nam Á và Châu Âu, tôi không nghĩ có một thực thể tổ chức nào có thể thực hiện các chính sách khu vực, hoặc quyền lực chính trị để thực hiện điều đó không đủ hiệu quả.
Trong trường hợp của Trung Đông, ngay cả khi có các tổ chức như GCC (Hội đồng hợp tác vùng Vịnh) và Liên đoàn Ả Rập, thì cũng không có hệ thống rõ ràng nào về các tổ chức khu vực dẫn dắt trật tự khu vực. Thay vì một hệ thống, một trật tự khu vực không chính thức đã được tạo ra giữa các cường quốc khu vực và các quốc gia nhỏ nhưng có ảnh hưởng.
Ngay cả khi giải quyết các cuộc nội chiến như Syria, mọi thứ vẫn tiến triển trong trật tự khu vực không chính thức đó tập trung vào các quốc gia lớn và có ảnh hưởng. Ngoại giao của Nhật Bản không giải quyết tốt vấn đề này.
Nhật Bản đang nỗ lực tạo ra một loạt các mối quan hệ song phương một-một, nhưng không giải quyết Trung Đông như một khu vực, không phải như một quốc gia. Phía bên kia luôn chú ý đến các mối quan hệ đa phương trong Trung Đông cùng lúc với các mối quan hệ song phương và suy nghĩ về việc họ có thể thu được bao nhiêu lợi ích từ chúng.
Mặt khác, nếu Nhật Bản có thái độ chỉ theo đuổi quan hệ song phương, họ sẽ không đáp ứng được nhu cầu ngoại giao của bên kia.
Ở Nhật Bản, nếu bên kia có tổ chức, họ sẽ thành lập một tổ chức, nhưng nếu bên kia không có tổ chức, thì không có lý do gì để thành lập tổ chức ở phía Nhật Bản; đây là vấn đề trong nước. Do đó, tôi nghĩ chúng ta đang bỏ lỡ một cơ hội lớn trong quan hệ Trung Đông.
Ví dụ, sẽ rất tốt nếu thành lập một thứ gì đó giống như Ban Chính sách Khu vực Trung Đông trong Bộ Ngoại giao, bao gồm Ban Trung Đông thứ nhất và Ban Trung Đông thứ hai...
[Kitaoka] Đó là một vấn đề lớn đối với ngoại giao Nhật Bản. Cuối cùng, tôi muốn hỏi Giáo sư Mori về bình luận của ông.
[Mori] Về mặt kinh tế, có khả năng xảy ra chiến tranh thuế quan giữa Mỹ và các nước khác. Một chính sách thuế quan cao trên diện rộng dự kiến sẽ gây ra sự nhầm lẫn và hỗn loạn trên quy mô toàn cầu. Ngoài ra, mặc dù gần đây không nhận được nhiều sự chú ý, nhưng việc mở rộng CPTPP (Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương) là một vấn đề quan trọng đối với Nhật Bản.
Ngoài Mỹ, còn có nhiều quốc gia mà Nhật Bản nên xây dựng mối quan hệ thương mại tự do cấp cao. Vì lý do này, điều quan trọng không chỉ là yêu cầu các quốc gia muốn tham gia cải cách trong nước mà còn phải tích cực hỗ trợ các cải cách đó. Nhật Bản có thế mạnh về linh kiện và công nghệ, đồng thời cũng nên thúc đẩy phát triển thị trường ở các nước mới nổi.
Thứ hai, xung đột và thiên tai trên quy mô lớn có tác động rộng lớn đến xã hội và nền kinh tế của các quốc gia khác. Do đó, Nhật Bản cũng cần dẫn đầu một khuôn khổ hợp tác với các nước cùng chí hướng và các nước Nam Bán cầu trong các lĩnh vực như tài nguyên năng lượng, lương thực, công nghệ, chăm sóc y tế và sức khỏe cộng đồng để cải thiện cái gọi là khả năng phục hồi. Đây sẽ trở thành một loại lợi ích công cộng quốc tế mới.
Cuối cùng là an ninh. Trung Quốc và Triều Tiên đang tăng cường sức mạnh quân sự và các hành động trong vùng xám là mối quan tâm. Trong bối cảnh này, chính quyền Trump đang xem xét lại chính sách an ninh của Mỹ, làm gia tăng sự bất ổn.
Mặt khác, Mỹ vẫn là một quốc gia quan trọng không thể thiếu đối với an ninh của Nhật Bản. Hợp tác với các nước châu Âu và Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương sẽ trở nên quan trọng hơn, nhưng họ không thể thay thế Mỹ về mặt an ninh.
Do đó, Nhật Bản không nên chấp nhận "lợi ích cốt lõi" của Trung Quốc hoặc xa lánh Mỹ vì mất lòng tin đối với Tổng thống Trump. Chính quyền Trump đã thay đổi định nghĩa về "đồng minh tốt" đối với Mỹ , vì vậy trước tiên chúng ta phải tìm ra một chiến lược thực tế và có trách nhiệm dựa trên điều đó.
Cần có ít nhất hai cách tiếp cận về mặt an ninh cho chính quyền Trump thứ hai.
Đầu tiên, Nhật Bản nên tăng cường sự tham gia về mặt xã hội và kinh tế với Mỹ ở nhiều cấp độ, từ cấp cao nhất đến nội các, quốc hội, doanh nghiệp và cơ sở, chứng minh rằng hòa bình và thịnh vượng ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương có liên quan trực tiếp đến lợi ích của Hoa Kỳ, và định hình lại và tái thiết quan hệ Nhật Bản - Mỹ theo một thỏa thuận thỏa mãn chủ nghĩa đơn phương của Mỹ .
Điều cần thiết là khiến Trump và những người theo chủ nghĩa đơn phương nghĩ rằng thật đáng xấu hổ khi sử dụng Nhật Bản làm con bài mặc cả trong các thỏa thuận với các quốc gia khác.
Và thứ hai, chúng ta cần tăng cường mạnh mẽ năng lực phòng thủ của Nhật Bản và xây dựng chiến lược để đưa Mỹ vào khu vực. Tôi hoàn toàn đồng ý với quan điểm của Giáo sư Kitaoka rằng Văn kiện Hiệp ước An ninh năm 2022 đã cung cấp cơ sở cho quyền tự chủ cần thiết để ứng phó với một kỷ nguyên mới.
Nhật Bản cần tăng cường khả năng leo thang và phát triển một hệ thống, chiến lược và năng lực đảm bảo rằng Mỹ sẽ can thiệp nếu Nhật Bản ứng phó với tình huống khẩn cấp.
Trước đây, mọi người thường nói rằng "Nhật Bản sẽ bị lôi kéo vào cuộc can thiệp quân sự của Mỹ", nhưng giờ đây cần phải cho Trung Quốc và Triều Tiên thấy rằng Nhật Bản có thể lôi kéo Mỹ .
Tôi tin rằng Nhật Bản cần phải dẫn đầu trong hai nỗ lực song song: khiến Mỹ tìm lại được sự hiểu biết vốn đã được coi là hiển nhiên cho đến nay rằng "hòa bình và thịnh vượng ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, bao gồm cả Nhật Bản, là lợi ích sống còn của Mỹ", đồng thời ngăn chặn các cuộc xung đột trong khu vực thông qua việc tinh chỉnh và phức tạp hóa hợp tác quốc phòng Nhật Bản - Mỹ .
[Kitaoka] Tôi nghĩ điều đó hoàn toàn đúng. Ngoài ra, mặc dù Nhật Bản có thể không có nhiều tiếng nói, nhưng có sức mạnh để có mặt trên thực địa. Hỗ trợ tái thiết là một ví dụ điển hình về điều này.
Điều quan trọng là phải xem Nhật Bản có thể đóng góp bao nhiêu về mặt hỗ trợ tái thiết sau khi chiến tranh ở Ukraine và Gaza kết thúc. Tôi hy vọng chúng ta có thể kêu gọi cộng đồng quốc tế một cách hiệu quả về vấn đề này...
( Nguồn tiếng Nhật )
■ Quan điểm của Trung Quốc và Ấn Độ
[Kitaoka] Nhân tiện, lập trường hiện tại của Trung Quốc về vấn đề Trung Đông là gì? Sự ủng hộ của nước này đối với Palestine chỉ là lời nói suông?
[Ikeuchi] Đúng vậy. Về vấn đề Trung Đông, Trung Quốc đang hành động như một bên bảo vệ trật tự quốc tế hiện tại, nhấn mạnh vào nguyên tắc "thành lập một quốc gia độc lập có chủ quyền hoàn toàn dựa trên biên giới năm 1967 và lấy Đông Jerusalem làm thủ đô".
[Kitaoka] Vấn đề biến đổi khí hậu cũng vậy.
[Ikeuchi] Trung Quốc đang tích cực thúc đẩy sự tham gia kinh tế vào các quốc gia lớn ở Trung Đông như vùng Vịnh và Ai Cập, vì điều này có lợi nhuận. Họ cần các nguồn tài nguyên ở Trung Đông và họ muốn có thị trường Trung Đông. Họ đang tiếp cận cả Ả Rập Xê Út và UAE, vốn là đồng minh của Mỹ, và Iran, vốn là kẻ thù của họ, và Trung Quốc được cả hai bên đều yêu mến.
[Kitaoka] Vậy còn Ấn Độ thì sao? Quan điểm của Ấn Độ về các vấn đề Palestine và Ukraine là gì?
[Ikeuchi] Chính quyền Modi chống Hồi giáo, vì vậy Ấn Độ hiện đang ủng hộ Israel, nhưng về mặt lịch sử, Ấn Độ đã có mối quan hệ quân sự và kinh tế rất sâu sắc với Israel. Mặc dù nhiều quốc gia ở Nam bán cầu ủng hộ Palestine, Ấn Độ không hề tuyên bố "ở bên Nam bán cầu" về vấn đề này.
[Hirose] Ấn Độ đã có mối quan hệ quân sự rất bền chặt với Nga trong một thời gian dài. Nga đã xuất khẩu nhiều vũ khí cho Ấn Độ và thậm chí còn đồng sản xuất chúng. Tuy nhiên, kể từ khi chiến tranh Ukraine nổ ra, Nga không thể tự đảm bảo vũ khí của mình và không còn có thể xuất khẩu vũ khí tốt cho Ấn Độ nữa, và quan hệ quân sự giữa Nga và Ấn Độ đã suy giảm.
Tuy nhiên, mặt khác, quan hệ kinh tế đã sâu sắc hơn đáng kể. Ví dụ, Ấn Độ và Trung Quốc đặc biệt mua năng lượng không thể bán cho châu Âu do lệnh trừng phạt, và trong trường hợp của Ấn Độ, họ mua gấp 22 lần so với trước khi chiến tranh bắt đầu.
[Kitaoka] Quan điểm của phía Mỹ về những điểm này là gì?
[Mori] Kể từ chính quyền Obama, sự tham gia của Nhật Bản với Ấn Độ đã sâu sắc hơn trong việc bán vũ khí và Bộ trưởng Quốc phòng đã nhiều lần đến thăm Ấn Độ. Theo quan điểm của Ấn Độ, Nga rất quan trọng vì tam giác Ấn Độ-Trung Quốc-Nga.
Mỹ cũng ngày càng tham gia nhiều hơn vào vấn đề này và tôi nghĩ rằng một động lực đang nổi lên trong đó Hoa Kỳ và Ấn Độ đang tăng cường hợp tác thông qua công nghệ quốc phòng và bán vũ khí, với Trung Quốc là đối thủ, và Mỹ đang nỗ lực hết sức để duy trì các khuôn khổ như QUAD (Đối thoại chiến lược Mỹ-Nhật Bản-Úc-Ấn Độ).
[Ikeuchi]: Tuy nhiên, người ta cũng tin rằng nếu công nghệ thông tin hoặc quân sự được cung cấp cho Ấn Độ trong bối cảnh đối phó với Trung Quốc, thì nó sẽ ngay lập tức bị rò rỉ cho Nga. Đây là một câu hỏi khó về việc liệu Ấn Độ và Mỹ có thực sự có thể làm sâu sắc thêm mối quan hệ của họ hay không.
[Kitaoka]: Đúng vậy. Chúng ta không thể mong đợi Ấn Độ đến giúp đỡ chúng ta nếu có chuyện gì xảy ra với chúng ta.
[Hirose/Mori]: Điều này là không sai .
■ Những thách thức của Nhật Bản
[Kitaoka]: Cuối cùng, tôi muốn nói về những gì mà Nhật Bản sẽ cần phải làm từ bây giờ. Đầu tiên, tôi nghĩ rằng chính phủ sẽ cần tiến hành đều đặn nội dung của ba văn kiện an ninh (Chiến lược an ninh quốc gia, Chiến lược quốc phòng và Kế hoạch phát triển lực lượng quốc phòng) đã được xây dựng vào năm 2022.
Bài học rút ra từ cuộc chiến Ukraine hiện nay là chiến tranh thỉnh thoảng vẫn xảy ra, và nếu không tự mình chiến đấu, sẽ không ai giúp bạn. Tất nhiên, có những vấn đề về ngân sách, nhưng chúng ta không thể làm mọi thứ cùng một lúc, vì vậy tôi nghĩ điều quan trọng là phải làm những gì cần thiết theo thứ tự.
Thứ hai, củng cố quan hệ Nhật Bản- Mỹ. Có nhiều cách để củng cố vị thế của chúng ta, nhưng tôi nghĩ điều quan trọng là phải tiến hành nhiều cuộc mô phỏng và chuẩn bị các biện pháp đối phó cụ thể.
Thứ ba là củng cố quan hệ với Đông Nam Á. Có một số quốc gia ở Đông Nam Á muốn gia nhập BRICS, vì vậy điều quan trọng là phải giữ cho họ kết nối chặt chẽ. Chúng ta cần tổ chức chặt chẽ hơn nữa quan hệ của mình với Châu Á. Tôi nghĩ chúng ta cần gặp gỡ và đàm phán song phương.
Thứ tư là chúng ta nên tiếp cận các quốc gia ở Nam Bán cầu nhiều hơn một chút. Chúng ta cần truyền đạt rằng các nước sẽ gặp rắc rối nếu họ bị thống trị bằng vũ lực, nhưng đồng thời, điều quan trọng là họ phải hiểu lập trường của Nhật Bản rằng chúng ta không nói theo quan điểm hạ thấp như các nước phương Tây.
[Kitaoka]: Đó là những gì tôi nghĩ tại thời điểm này, còn ý kiến của mọi người nghĩ sao?
[Hirose] Tôi nghĩ tất cả các vấn đề ông vừa nêu đều quan trọng. Nam bán cầu đặc biệt quan trọng khi xem xét tương lai của thế giới, và bất kể chiến tranh ở Ukraine diễn ra như thế nào, miễn là Nam bán cầu duy trì mối quan hệ chặt chẽ với Nga, sức mạnh quân sự và kinh tế của Nga sẽ tiếp tục được duy trì.
Điều này cũng đảm bảo khả năng xảy ra một cuộc chiến tranh khác. Do đó, tôi nghĩ rằng quan hệ với Nam bán cầu rất quan trọng để duy trì sự hiện diện của Nhật Bản và ngăn chặn những kẻ bất hảo lan rộng. Theo nghĩa đó, việc hủy bỏ đột ngột chuyến thăm Trung Á của cựu Thủ tướng Kishida vào tháng 8 năm 2024, một phần trong các biện pháp của Nhật Bản đối với Nam bán cầu là rất khó khăn, và cũng có vấn đề là quá trình phục hồi vẫn chưa hoàn tất hoàn toàn.
Trung Á bị kẹt giữa các cường quốc Nga và Trung Quốc, và trong bối cảnh sự quan tâm ngày càng tăng đối với Trung Á từ Châu Âu và Mỹ , họ đang tiến hành một chính sách ngoại giao cân bằng, nhưng quốc gia mà họ muốn tăng cường quan hệ nhất thực sự là Nhật Bản.
Nhật Bản là một quốc gia phát triển đáng tin cậy, cung cấp nhiều hỗ trợ tài chính và kỹ thuật, nhưng cũng được coi là một quốc gia hiếm hoi không gây áp lực hoặc đe dọa chính trị. Tôi chắc rằng Trung Á không phải là quốc gia duy nhất nhìn nhận theo cách đó. Tôi nghĩ rằng điều quan trọng là phải tận dụng uy tín quốc tế của Nhật Bản và cẩn thận xây dựng quan hệ quốc tế với từng quốc gia một.
[Kitaoka] Vậy, Giáo sư Ikeuchi, ông nghĩ gì về sự tham gia của Nhật Bản vào vấn đề Trung Đông nói riêng?
[Ikeuchi] Ngay từ đầu cuộc xung đột ở Gaza, mọi người đã mong đợi Nhật Bản sẽ ảnh hưởng đến trật tự khu vực tập trung vào quyền lực hiện tại ở Trung Đông như thế nào. Tuy nhiên, Nhật Bản đã không thể phản ứng đầy đủ.
Vào ngày 4 tháng 11 năm 2023, khi Ngoại trưởng Mỹ Blinken đến thăm Jordan, các bộ trưởng ngoại giao của các nước Ả Rập lớn có liên quan (Jordan, Ai Cập, Ả Rập Xê Út, Qatar và UAE) đã tụ họp lại với nhau, và Tổng thư ký PLO (Tổ chức Giải phóng Palestine) cũng đã đến, và một cuộc họp của các bộ trưởng ngoại giao đa phương về xung đột Gaza đã được tổ chức.
Trên thực tế, Bộ trưởng Ngoại giao Kamikawa cũng đang thăm Jordan vào thời điểm đó, nhưng không có bằng chứng nào cho thấy ông đã tham gia cuộc họp giữa Mỹ và các nước Ả Rập hoặc tổ chức bất kỳ cuộc thảo luận nào. Ông chỉ tổ chức một cuộc họp song phương giữa các bộ trưởng ngoại giao giữa Nhật Bản và Jordan và trở về.
Mặc dù là chủ tịch của G7, Nhật Bản đã cố tình tránh cơ hội tham gia vào một diễn đàn thảo luận đa phương giữa Mỹ và các nước Ả Rập. Điều này không phải là quá thiếu sáng kiến sao?
[Kitaoka] Tôi nghĩ bạn hoàn toàn đúng. Có vấn đề gì khác với tổ chức ngoại giao không?
[Ikeuchi] Về Trung Đông, không giống như ngoại giao với Đông Nam Á và Châu Âu, tôi không nghĩ có một thực thể tổ chức nào có thể thực hiện các chính sách khu vực, hoặc quyền lực chính trị để thực hiện điều đó không đủ hiệu quả.
Trong trường hợp của Trung Đông, ngay cả khi có các tổ chức như GCC (Hội đồng hợp tác vùng Vịnh) và Liên đoàn Ả Rập, thì cũng không có hệ thống rõ ràng nào về các tổ chức khu vực dẫn dắt trật tự khu vực. Thay vì một hệ thống, một trật tự khu vực không chính thức đã được tạo ra giữa các cường quốc khu vực và các quốc gia nhỏ nhưng có ảnh hưởng.
Ngay cả khi giải quyết các cuộc nội chiến như Syria, mọi thứ vẫn tiến triển trong trật tự khu vực không chính thức đó tập trung vào các quốc gia lớn và có ảnh hưởng. Ngoại giao của Nhật Bản không giải quyết tốt vấn đề này.
Nhật Bản đang nỗ lực tạo ra một loạt các mối quan hệ song phương một-một, nhưng không giải quyết Trung Đông như một khu vực, không phải như một quốc gia. Phía bên kia luôn chú ý đến các mối quan hệ đa phương trong Trung Đông cùng lúc với các mối quan hệ song phương và suy nghĩ về việc họ có thể thu được bao nhiêu lợi ích từ chúng.
Mặt khác, nếu Nhật Bản có thái độ chỉ theo đuổi quan hệ song phương, họ sẽ không đáp ứng được nhu cầu ngoại giao của bên kia.
Ở Nhật Bản, nếu bên kia có tổ chức, họ sẽ thành lập một tổ chức, nhưng nếu bên kia không có tổ chức, thì không có lý do gì để thành lập tổ chức ở phía Nhật Bản; đây là vấn đề trong nước. Do đó, tôi nghĩ chúng ta đang bỏ lỡ một cơ hội lớn trong quan hệ Trung Đông.
Ví dụ, sẽ rất tốt nếu thành lập một thứ gì đó giống như Ban Chính sách Khu vực Trung Đông trong Bộ Ngoại giao, bao gồm Ban Trung Đông thứ nhất và Ban Trung Đông thứ hai...
[Kitaoka] Đó là một vấn đề lớn đối với ngoại giao Nhật Bản. Cuối cùng, tôi muốn hỏi Giáo sư Mori về bình luận của ông.
[Mori] Về mặt kinh tế, có khả năng xảy ra chiến tranh thuế quan giữa Mỹ và các nước khác. Một chính sách thuế quan cao trên diện rộng dự kiến sẽ gây ra sự nhầm lẫn và hỗn loạn trên quy mô toàn cầu. Ngoài ra, mặc dù gần đây không nhận được nhiều sự chú ý, nhưng việc mở rộng CPTPP (Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương) là một vấn đề quan trọng đối với Nhật Bản.
Ngoài Mỹ, còn có nhiều quốc gia mà Nhật Bản nên xây dựng mối quan hệ thương mại tự do cấp cao. Vì lý do này, điều quan trọng không chỉ là yêu cầu các quốc gia muốn tham gia cải cách trong nước mà còn phải tích cực hỗ trợ các cải cách đó. Nhật Bản có thế mạnh về linh kiện và công nghệ, đồng thời cũng nên thúc đẩy phát triển thị trường ở các nước mới nổi.
Thứ hai, xung đột và thiên tai trên quy mô lớn có tác động rộng lớn đến xã hội và nền kinh tế của các quốc gia khác. Do đó, Nhật Bản cũng cần dẫn đầu một khuôn khổ hợp tác với các nước cùng chí hướng và các nước Nam Bán cầu trong các lĩnh vực như tài nguyên năng lượng, lương thực, công nghệ, chăm sóc y tế và sức khỏe cộng đồng để cải thiện cái gọi là khả năng phục hồi. Đây sẽ trở thành một loại lợi ích công cộng quốc tế mới.
Cuối cùng là an ninh. Trung Quốc và Triều Tiên đang tăng cường sức mạnh quân sự và các hành động trong vùng xám là mối quan tâm. Trong bối cảnh này, chính quyền Trump đang xem xét lại chính sách an ninh của Mỹ, làm gia tăng sự bất ổn.
Mặt khác, Mỹ vẫn là một quốc gia quan trọng không thể thiếu đối với an ninh của Nhật Bản. Hợp tác với các nước châu Âu và Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương sẽ trở nên quan trọng hơn, nhưng họ không thể thay thế Mỹ về mặt an ninh.
Do đó, Nhật Bản không nên chấp nhận "lợi ích cốt lõi" của Trung Quốc hoặc xa lánh Mỹ vì mất lòng tin đối với Tổng thống Trump. Chính quyền Trump đã thay đổi định nghĩa về "đồng minh tốt" đối với Mỹ , vì vậy trước tiên chúng ta phải tìm ra một chiến lược thực tế và có trách nhiệm dựa trên điều đó.
Cần có ít nhất hai cách tiếp cận về mặt an ninh cho chính quyền Trump thứ hai.
Đầu tiên, Nhật Bản nên tăng cường sự tham gia về mặt xã hội và kinh tế với Mỹ ở nhiều cấp độ, từ cấp cao nhất đến nội các, quốc hội, doanh nghiệp và cơ sở, chứng minh rằng hòa bình và thịnh vượng ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương có liên quan trực tiếp đến lợi ích của Hoa Kỳ, và định hình lại và tái thiết quan hệ Nhật Bản - Mỹ theo một thỏa thuận thỏa mãn chủ nghĩa đơn phương của Mỹ .
Điều cần thiết là khiến Trump và những người theo chủ nghĩa đơn phương nghĩ rằng thật đáng xấu hổ khi sử dụng Nhật Bản làm con bài mặc cả trong các thỏa thuận với các quốc gia khác.
Và thứ hai, chúng ta cần tăng cường mạnh mẽ năng lực phòng thủ của Nhật Bản và xây dựng chiến lược để đưa Mỹ vào khu vực. Tôi hoàn toàn đồng ý với quan điểm của Giáo sư Kitaoka rằng Văn kiện Hiệp ước An ninh năm 2022 đã cung cấp cơ sở cho quyền tự chủ cần thiết để ứng phó với một kỷ nguyên mới.
Nhật Bản cần tăng cường khả năng leo thang và phát triển một hệ thống, chiến lược và năng lực đảm bảo rằng Mỹ sẽ can thiệp nếu Nhật Bản ứng phó với tình huống khẩn cấp.
Trước đây, mọi người thường nói rằng "Nhật Bản sẽ bị lôi kéo vào cuộc can thiệp quân sự của Mỹ", nhưng giờ đây cần phải cho Trung Quốc và Triều Tiên thấy rằng Nhật Bản có thể lôi kéo Mỹ .
Tôi tin rằng Nhật Bản cần phải dẫn đầu trong hai nỗ lực song song: khiến Mỹ tìm lại được sự hiểu biết vốn đã được coi là hiển nhiên cho đến nay rằng "hòa bình và thịnh vượng ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, bao gồm cả Nhật Bản, là lợi ích sống còn của Mỹ", đồng thời ngăn chặn các cuộc xung đột trong khu vực thông qua việc tinh chỉnh và phức tạp hóa hợp tác quốc phòng Nhật Bản - Mỹ .
[Kitaoka] Tôi nghĩ điều đó hoàn toàn đúng. Ngoài ra, mặc dù Nhật Bản có thể không có nhiều tiếng nói, nhưng có sức mạnh để có mặt trên thực địa. Hỗ trợ tái thiết là một ví dụ điển hình về điều này.
Điều quan trọng là phải xem Nhật Bản có thể đóng góp bao nhiêu về mặt hỗ trợ tái thiết sau khi chiến tranh ở Ukraine và Gaza kết thúc. Tôi hy vọng chúng ta có thể kêu gọi cộng đồng quốc tế một cách hiệu quả về vấn đề này...
( Nguồn tiếng Nhật )
Có thể bạn sẽ thích