Lịch sử Nhật Bản và nỗ lực cải cách đầu thế kỷ 21 (2000–2010)

kamikaze · Lúc 09:53:40

Sau một thập niên trì trệ với cái tên “Thập niên mất mát”, bước sang thế kỷ 21, Nhật Bản đứng trước câu hỏi lớn: làm thế nào để thoát khỏi vòng xoáy giảm phát, nợ xấu và khủng hoảng niềm tin? Những năm 2000–2010 trở thành giai đoạn thử nghiệm cải cách quyết liệt, đặc biệt dưới thời Thủ tướng Koizumi Jun’ichirō, với hình ảnh mái tóc dài phóng khoáng và phong cách chính trị “ngoài lề” của giới bảo thủ. Đây cũng là thập niên Nhật Bản phải thích ứng với sự trỗi dậy của Trung Quốc và toàn cầu hóa ngày càng mạnh mẽ.

1. Koizumi Jun’ichirō – biểu tượng cải cách chính trị

Lên nắm quyền năm 2001, Koizumi được xem là “thủ tướng rock star”, thu hút sự chú ý nhờ phong cách khác biệt.

Ông thúc đẩy cải cách cơ cấu với khẩu hiệu “Không cải cách thì không tăng trưởng”.
Trọng tâm là tái cơ cấu tài chính: buộc ngân hàng phải xử lý nợ xấu, chấm dứt tình trạng “ngân hàng xác sống”.
Thúc đẩy cổ phần hóa Bưu điện Nhật Bản (Japan Post) – một trong những tổ chức tài chính lớn nhất thế giới khi đó. Đây được coi là biểu tượng của việc phá bỏ quyền lực cũ và mở đường cho cạnh tranh.

Koizumi cũng nổi tiếng ở phong cách lãnh đạo: mạnh tay giải tán Hạ viện để trưng cầu ý dân, chấp nhận rủi ro chính trị. Cách làm này giúp ông duy trì quyền lực lâu hơn nhiều thủ tướng Nhật khác, cầm quyền đến năm 2006.

2. Kinh tế Nhật trong bối cảnh toàn cầu hóa

Thập niên 2000 không phải là thời kỳ tăng trưởng thần kỳ, nhưng Nhật Bản vẫn ghi nhận một số tín hiệu tích cực:

Tăng trưởng GDP: chậm nhưng ổn định hơn, khoảng 1–2%/năm.
Thặng dư thương mại: tiếp tục duy trì nhờ xuất khẩu công nghiệp, đặc biệt là ô tô và điện tử.
Công nghệ: các tập đoàn như Toyota, Canon, Nintendo, Sony giữ vị thế quốc tế.

Tuy nhiên, Nhật cũng bắt đầu đối diện cạnh tranh khốc liệt từ Trung Quốc – quốc gia vừa gia nhập WTO (2001) và nhanh chóng trở thành “công xưởng thế giới”. Nhiều công ty Nhật chuyển sản xuất sang Trung Quốc hoặc Đông Nam Á để giảm chi phí, dẫn đến lo ngại về việc mất việc làm trong nước.

3. Xã hội Nhật: già hóa và những vấn đề mới

Dù kinh tế có dấu hiệu phục hồi, xã hội Nhật vẫn đối mặt nhiều thách thức:

Già hóa dân số: tốc độ nhanh nhất thế giới. Năm 2005, dân số Nhật đạt đỉnh khoảng 127 triệu, sau đó bắt đầu giảm. Tỷ lệ người trên 65 tuổi vượt 20%.
Giảm tỉ lệ sinh: thanh niên trì hoãn kết hôn, tỷ lệ sinh xuống mức thấp kỷ lục, khiến cấu trúc dân số mất cân bằng.
Lao động phi chuẩn: gia tăng số người làm việc bán thời gian, hợp đồng ngắn hạn. Đời sống bất ổn lan rộng, đặc biệt trong thế hệ trẻ.

Những hiện tượng xã hội như hikikomori (người trẻ rút khỏi xã hội, sống khép kín), freeter (lao động tự do) trở thành đề tài nóng, cho thấy Nhật Bản chưa thoát khỏi “bóng đen” của thập niên 1990.

4. Chính trị sau Koizumi: bất ổn trở lại

Sau khi Koizumi rời chức năm 2006, chính trường Nhật lại quay về tình trạng “thủ tướng ngắn hạn”: Abe (lần 1), Fukuda, Asō – mỗi người chỉ giữ chức khoảng một năm.

Các cải cách dang dở thiếu sự tiếp nối.
Sự bất mãn của dân chúng tăng cao, tạo cơ hội cho Đảng Dân chủ Nhật Bản (DPJ) lần đầu tiên giành chính quyền năm 2009 – đánh dấu bước ngoặt sau nhiều thập niên thống trị của LDP.
Tuy nhiên, DPJ nhanh chóng gặp khó khăn trong điều hành, báo hiệu sự trở lại sau này của LDP và Abe Shinzo.

Kết luận

Thập niên 2000–2010 là giai đoạn Nhật Bản nỗ lực thoát khỏi “thập niên mất mát” bằng các biện pháp cải cách mạnh mẽ, với Koizumi là gương mặt tiêu biểu. Tuy nhiên, những cải cách này chỉ giải quyết một phần vấn đề, trong khi thách thức mới như già hóa dân số, cạnh tranh từ Trung Quốc và bất ổn chính trị tiếp tục phủ bóng. Đây là giai đoạn quá độ: Nhật chưa hoàn toàn phục hồi, nhưng cũng đã đặt nền móng cho những chính sách quyết đoán hơn trong thập niên tiếp theo dưới thời Abe.

Bài liên quan: